ترجمه اختصاصی از آرت‌تاکس: روتگر برگمن در گاردین می‌نویسد که باید به آینده‌ی انسان امیدوار بود و چرا رویکرد ویلیام گولدینگ در اثر مشهورش «ارباب مگس ها» بدبینانه است؟

نویسنده: روتگر برگمن – گاردین                                    مترجم: پویا مشهدی محمدرضا – آرت‌تاکس

متوسط زمان مطالعه: ۱۵ دقیقه

قرن‌هاست این تفکر در فرهنگ غربی جاافتاده که انسان‌ها موجوداتی خودخواهند. این تصویر بدبینانه نسبت به بشریت در فیلم‌، رمان‌، کتب تاریخی و تحقیقات علمی به تصویر کشیده شده ولی در ۲۰ سال اخیر اتفاقی شگفت‌انگیز افتاده است: دانشمندان سراسر جهان به دیدی خوش‌بینانه‌تر نسبت به بشریت روی آورده‌اند. این تغییر آن قدر تازه است که محققان زمینه‌های مختلف این موضوع اغلب یک‌دیگر را نمی‌شناسند.

زمانی که من شروع به نوشتن درباره‌ی این دید خوش‌بینانه کردم می‌دانستم داستانی هست که حتماً باید درباره‌اش بنویسم. این داستان در جزیره‌ای متروکه در اقیانوس آرام رخ می‌دهد. هواپیمایی سقوط می‌کند و تنها کسانی که از آن نجات می‌یابند چند پسربچه‌ی بریتانیایی‌اند که نمی‌توانند خوش‌اقبالی‌شان را باور کنند. تا مایل‌ها دورتر هیچ چیزی به جز ساحل، صدف و دریا اطرافشان نیست. و البته هیچ بزرگسالی هم نیست.

این پسر بچه‌ها در همان روز اول نوعی دموکراسی را برپا می‌کنند. یکی از آنان که رالف نام دارد به عنوان رهبر گروه انتخاب می‌شود. او که ورزشکار، پرجذبه و زیباست، برنامه‌ای ساده دارد: ۱) خوش بگذرانند. ۲) زنده بمانند. ۳) برای کشتی‌هایی که رد می‌شوند با دود علامت بفرستند. مورد اول با موفقیت انجام می‌شود اما بقیه‌ی موارد نه. این پسر بچه‌های بیش‌تر به خوردن و لذت بردن علاقه دارند تا مراقبت از آتش. طولی نمی‌کشد که آن‌ها صورت خود را رنگ می‌کنند، لباس‌هایشان را به دور می‌اندازند و میل شدیدی به لگد زدن، نیشگون و گاز گرفتن پیدا می‌کنند.

زمانی که یک افسر نیروی دریایی بریتانیا به ساحل می‌رسد، جزیره به سرزمینی بی‌حاصل و سوخته تبدیل شده است و سه نفر از بچه‌ها نیز مرده‌اند. افسر می‌گوید: «فکرش را باید می‌کردم که چنین نمایشی از  چند پسر بریتانیایی بربیاید.» در این لحظه رالف به گریه می‌افتد. این‌جاست که در کتاب می‌خوانیم:«رالف برای پایان معصومیت و تاریکی قلب انسان گریست.»

این داستان هرگز رخ نداده است. ویلیام گلدینگ که مدیر مدرسه‌ای بریتانیایی بود، این داستان خیالی را در سال ۱۹۵۱ نوشت. میلیون‌ها نسخه از  رمان او با نام «ارباب مگس ها» فروش رفت، به بیش از ۳۰ زبان ترجمه شد و به عنوان یکی از آثار کلاسیک قرن بیستم به شمار می‌آید. کوته‌نظرانه بخواهیم بررسی کنیم، رمز موفقیت این کتاب کاملاً واضح است. گلدینگ مهارت استادانه‌ای در به تصویر کشیدن تاریک‌ترین وجهه‌ی بشریت داشت. البته روح زمانه‌ی دهه‌ی ۶۰ میلادی هم با او هم‌عقیده بود. نسل جدید آن زمان نسل پیشین خود را به خاطر جنایت‌های جنگ جهانی دوم به چالش کشید. آن‌چه می‌خواستند بدانند این بود: آیا آشویتس اتفاقی غیرعادی بود یا این که یک نازی در وجود همه‌ی ما پنهان است؟

اولین بار «ارباب مگس ها» را در نوجوانی خواندم. یادم می‌آید که حس می‌کردم واقعیت را فهمیده‌ام و لحظه‌ای به دیدگاه گلدینگ نسبت به طبیعت انسان‌ها شک نکردم. اما ریشه‌های شک تا چندین سال بعد که زندگی خود نویسنده را بررسی کردم جوانه زد. فهمیدم که او زندگی ناکامی داشته. گولدینگ الکلی و مستعد افسردگی بود. او اعتراف کرد:«من همیشه نازی‌ها را درک می‌کردم چون خودم هم ذاتاً چنین آدمی هستم.» و همین آگاهی غم‌انگیز از خود یکی از دلایل نوشتن «ارباب مگس ها» بود.

به این فکر کردم که آیا کسی تا به حال بررسی کرده که اگر کودکان واقعی در یک جزیره‌ی متروکه تنها بمانند چه می‌کنند؟ مقاله‌ای درباره‌ی این موضوع نوشتم و در آن «ارباب مگس ها» را با یافته‌های علمی مدرن مقایسه کردم و نتیجه گرفتم که احتمالاً در تمامی موارد کودکان واقعی متفاوت از این اثر عمل خواهند کرد.

خوانندگان مقاله با شک و تردید پاسخ دادند. تمامی نمونه‌های من درباره‌ی کودکانی بود که در خانه، مدرسه، یا اردوگاه‌های تابستانی بودند. همین سرآغاز ماجرایی برای یافتن «ارباب مگس ها»یی واقعی شد. بعد از مدتی جست‌وجو در اینترنت به وبلاگی گمنام برخوردم که داستان جالبی نوشته بود:«یک روز در ۱۹۷۷، شش پسر از تونگا به سفری برای ماهیگیری رفتند، گرفتار طوفانی شدید شدند و در جزیره‌ای متروکه به گل نشستند. این قبیله‌ی کوچک چه کردند؟ آن‌ها عهد بستند که هرگز با یک‌دیگر دعوا نکنند.»

این مقاله هیچ منبعی را معرفی نکرده بود ولی گاهی اوقات برای موفقیت تنها کمی شانس نیاز دارید. یک روز که داشتم آرشیو یک روزنامه را بررسی می‌کردم، یک سال را اشتباه وارد کردم و به نتیجه رسیدم. گویا سال ۱۹۷۷ که در آن وبلاگ نوشته شده بود یک اشتباه تایپی بوده. در شماره‌ی ۶ اکتبر ۱۹۶۶ روزنامه‌ی استرالیایی The Age، تیتری ناگهان توجهم را جلب کرد:«نمایش کشتی‌شکستگان تونگایی در روز یک‌شنبه». داستان درباره‌ی شش پسر بچه بود که سه هفته‌ی قبل در جزیره‌ای سنگی در جنوب تونگا که مجموعه‌ای از جزیره‌ها در اقیانوس آرام پیدا شده بودند. ناخدایی استرالیایی این پسر بچه‌ها را پس از این که بیش‌تر از یک سال در جزیره‌ی اتا سرگردان بودند نجات داده بود. بنابر آن‌چه این مقاله نوشته بود، این ناخدا حتی از یک ایستگاه تلویزیونی خواسته بود تا ماجرای این پسر بچه‌ها را بازسازی و به فیلمی تبدیل کند.

سوال بود که در سرم می‌جوشید. آیا این پسرها هنوز زنده بودند؟ آیا می‌تواند آن فیلم تلویزیونی را پیدا کنم؟ ولی مهم‌تر از همه‌ی این‌ها ولی این بود که من یک سرنخ داشتم: نام ناخدا پیتر وارنر بود. وقتی نام او را جست‌وجو کردم باز شانس به من رو کرد. در شماره‌ی جدیدی از یک روزنامه‌ی محلی شهر مکی استرالیا به این تیتر برخوردم: «این دو دوست پیوندی ۵۰ ساله دارند». در کنار این تیتر، عکس کوچکی از دو مرد چاپ شده بود که دوربین لبخند زده‌اند و یکی دستش را به دور گردن دیگری انداخته. مقاله این گونه آغاز می‌شد:«در مزرعه‌ی موزی در تولرا، نزدیک لیسمور، دو دوست کاملاً متفاوت از یک‌دیگر نشسته‌اند… دوست بزرگ‌تر ۸۳ سال دارد و پسر کارخانه‌داری ثروتمند است. دوست جوان‌تر ۶۷ ساله بوده و به معنای لغوی کلمه فرزند طبیعت است.» نام‌هایشان چه بود؟ پیتر وارنر و مانو توتائو. کجا یک‌دیگر را دیده بودند؟ در جزیره‌ای متروکه.

همسرم مارتیه و من خودرویی را در بریزبین کرایه کردیم و سه ساعت بعد به مقصدمان رسیدیم. مقصد ما جایی وسط ناکجاآباد بود که در نقشه‌ی گوگل پیدا نمی‌شد. با این حال اما او آن‌جا، درست جلوی خانه‌ی کم‌ارتفاعی در انتهای یک جاده‌ی خاکی نشسته بود: مردی که پنجاه سال پیش شش پسر بچه را که گم شده بودند نجات داد. ناخدا پیتر وارنر.

پیتر جوان‌ترین پسر آرتور وارنر، یکی از ثروتمندترین و قدرتمندترین مردان استرالیا، بود. او در دهه‌ی ۱۹۳۰ بر امپراطوری عظیمی به نام صنایع الکترونیک که آن زمان نیمی از بازار ادوات رادیویی کشور را در اختیار داشت حکومت می‌کرد. قرار بود که پیتر پا جای پای پدرش بگذارد اما در عوض در ۱۷ سالگی به دریا فرار کرد تا ماجراجویی کند. او چند سال بعد، خود را مشغول قایقرانی از هنگ‌کنگ به استکهلم و از شانگهای به سنت پترزبورگ یافت. وقتی پنج سال بعد بازگشت، این پسر بااستعداد گواهی ناخدایی سوئدی‌اش را به پدرش نشان داد. وارنر پدر با بی‌اعتنایی از پسرش خواست تا شغلی مفیدتر یاد بگیرد. پیتر پرسید:«آسان‌ترین شغل چیست؟» پدرش به دروغ گفت: «حسابداری.»

پیتر به کار در شرکت پدرش مشغول شد اما باز دریا او را فرامی‌خواند. او هر وقت که می‌توانست با قایق خود به تاسمانی می‌رفت. همین کار او بود که پای او را در زمستان ۱۹۶۶ به تونگا باز کرد. او در راه بازگشت به خانه مسیر دیگری را برگزید و همین باعث شد که اتا، این جزیره‌ی کوچک در دریای نیلگون، را ببیند. این جزیره زمانی مسکونی بود تا این که در روز شومی در ۱۸۹۳، یک کشتی تجارت برده به ساحل این جزیره آمد و تمامی بومیان را با خود برد. از آن زمان این جزیره متروک، شوم و فراموش شده باقی مانده بود.

ولی پیتر متوجه چیز عجیبی شد. او از دوربین شکاری‌اش نگاهی به جزیره انداخت و چند بوته‌ی سوخته را روی پرتگاه‌ها دید. او، نیم قرن پس از آن واقعه، به ما گفت: «این که در مناطق استوایی آتش‌سوزی خودبه‌خودی رخ دهد پدیده‌ای غیرعادی است.» بعد او پسری برهنه را با موهایی بلند که تا شانه‌هایش می‌آمد دید. این جانور وحشی از لبه‌ی پرتگاه پرید و خود را به آب انداخت. ناگهان چند پسر دیگر در حالی که با تمام وجود جیغ می‌کشیدند او را همراهی کردند. زیاد طول نکشید که پسر اول خود را به قایق پیتر رساند. او با انگلیسی واضحی فریاد زد:«من استیون هستم. ما شش نفریم و فکر می‌کنیم که ۱۵ ماه است که این‌جاییم.»

وقتی پسر بچه‌ها سوار قایق شدند، گفتند که آن‌ها دانش‌آموزان مدرسه‌ای شبانه‌روزی در نوکوآلوفا، پایتخت تونگا، هستند. آن‌ها که از وعده‌های غذایی مدرسه خسته شده بودند، یک روز تصمیم گرفتند قایقی بردارند و به ماهیگیری بروند اما گرفتار طوفان شدند. پیتر به این نتیجه رسید که داستان آن‌ها منطقی است. او با رادیوی دوطرفه‌ی خود با نوکوآلوفا تماس گرفت. او به اپراتور گفت:«من این‌جا شش پسر بچه دارم.» این پاسخ از رادیو شنیده شد: «صبر کنید.» بیست دقیقه گذشت. بالاخره، اپراتور با گریه دوباره به رادیو وصل شد و گفت: «شما پیدایشان کردید! فکر می‌کردند این پسر بچه‌ها مرده‌اند. برای آن‌ها مراسم ترحیم گرفته‌اند. اگر آن‌ها باشند که یک معجزه است!»

در ماه‌های پس از این مصاحبه سعی کردم تا نهایت دقت آن‌چه را که در اتا رخ داده بود بازسازی کنم. حافظه‌ی پیتر با نهایت دقت کار می‌کرد. با این که ۹۰ ساله بود، تمامی آن‌چه که به یاد آورده بود با گفته‌های منبع دیگرم، مانو، که آن زمان ۱۵ سال داشته و اکنون به ۷۰ سالگی نزدیک می‌شود سازگار بود. از خانه‌ی پیتر تا خانه‌ی مانو چند ساعت راه بیش‌تر نبود. مانو به ما گفت که «ارباب مگس‌ها» ی واقعی در ژوئن ۱۹۶۵ اتفاق افتاد. شخصیت‌های اصلی داستان شش پسر بچه بودند، سیون، استیون، کولو، دیوید، لوک و مانو. آن‌ها دانش‌آموزان مدرسه‌ی شبانه‌روزی کاتولیک سخت‌گیری در نوکوآلوفا بودند. بزرگ‌ترین بچه‌ها ۱۶ و کوچک‌ترینشان ۱۳ سال داشتند و همه‌شان یک ویژگی مشترک داشتند: تا سرحد مرگ حوصله‌شان سررفته بود. برای همین نقشه‌ای کشیدند تا به فیجی که ۵۰۰ مایل با آن‌جا فاصله داشت یا حتی به نیوزیلند فرار کنند.

تنها یک مانع بر سر راهشان وجود داشت. هیچ کدامشان قایق نداشتند. به همین دلیل تصمیم گرفتند تا از آقای تانیِلا اوهیلا، ماهیگیری که دوستش نداشتند، قایقی «قرض کنند». پسر بچه‌ها وقت کمی را برای آماده کردن خود برای این سفر صرف کردند. دو کیسه موز، چند نارگیل و یک اجاق گاز کوچک تمام چیزی بود که آماده کرده بودند. به ذهن هیچ یک از آن‌ها نرسید که نقشه‌ای با خود بیاورند. چه برسد به این که قطب‌نما را فراموش نکنند.

هیچ کس متوجه قایق کوچکی که غروب آن روز ساحل را ترک کرد نشد. آسمان صاف بود و تنها نسیمی دریای آرام را نوازش می‌کرد. ولی آن شب پسر بچه‌ها خطای بزرگی را مرتکب شدند. آن‌ها خوابشان برد. چند ساعت بعد که بیدار شدند دیدند باران شدیدی بر سرشان می‌بارد. همه جا تاریک بود. آن‌ها بادبان را که باد آن را پاره‌پاره کرده بود کشیدند. پس از آن پاروهای قایق شکست. مانو به من گفت: «ما هشت روز روی آب شناور بودیم. بدون غذا. بدون آب.» پسرها سعی کردند ماهی بگیرند. آن‌ها توانستند تا آب باران را در پوسته‌ی توخالی نارگیل‌ها جمع و به صورت مساوی بین خود تقسیم کنند. هر کدام از آن‌ها هر صبح و هر غروب یک جرعه آب می‌نوشید.

سپس در روز هشتم، آن‌ها معجزه‌ای را در افق دیدند. این معجزه در واقع جزیره‌ای کوچک بود. این جزیره بهشتی استوایی با درخت‌های نخل و ساحل‌های شنی نبود بلکه صخره‌ای عظیم بود که تقریباً هزار پا ارتفاع داشت. آن روزها فکر می‌کردند که اتا غیر قابل سکونت است اما ناخدا وارنر در یادداشت‌هایش نوشته بود: «زمانی که ما به این جزیره رسیدیم، این پسر بچه‌ها جامعه‌ای کوچک را با استفاده از خوراکی‌های مزرعه، تنه‌های توخالی درختان برای جمع‌آوری آب باران، باشگاهی ورزشی با وزن‌های متفاوت، ‌زمین بدمینتون، مرغدانی‌ها و آتشی دائمی ایجاد کرده بودند. همه‌ی این‌ها ساخته نمی‌شد مگر به صورت خودجوش و با چاقویی کهنه و با اراده‌ای قوی.» گرچه پسران «ارباب مگس‌ها» آتش خود را خاموش کرده بودند اما این پسران نسخه‌ی واقعی داستان چنان از آتش خود مراقبت کردند که برای بیش‌تر از یک سال خاموش نشد.

بچه‌ها به توافق رسیدند که در گروه‌های دو نفره کار کنند و برنامه‌ای منظم برای مزرعه، آشپزخانه و نگهبانی در نظر گرفتند. گاهی با هم دعوا می‌کردند ولی هر وقت پیش می‌آمد آن‌ها مدتی از یک‌دیگر فاصله می‌گرفتند. روزهای آن‌ها با آواز و دعا شروع می‌شد و به پایان می‌رسید. کولو با یک تخته‌پاره، نصف یک پوسته‌ی نارگیل و شش سیم فولادی که از قایقشان جمع کرده بود یک گیتار ساخت. پیتر این ساز را در طول این سال‌ها نگه داشته است. کولو این گیتار را می‌نواخت تا کمک کند بچه‌ها روحیه‌شان را حفظ کنند. و البته که بچه‌ها به این حفظ روحیه نیاز داشتند. تمام تابستان باران به ندرت باریده  و تشنگی بچه‌ها را به مرز جنون رسانده بود. آن‌ها سعی کردند یک کِلک بسازند تا جزیره را ترک کنند اما در همان ساحل شکست.

بدتر از همه این بود که یک روز استیون سر خورد، از پرتگاهی افتاد و پایش شکست. بقیه‌ی بچه‌ها به سویش شتافتند و او را دوباره به بالا بردند. سیون به شوخی گفت: «نگران نباش. ما کار تو را می‌کنیم و تو مثل خود شاه توفا آهو توپو (پادشاه وقت تونگا) دراز بکش.»

آن‌ها با خوردن ماهی، نارگیل و پرنده‌های اهلی زنده ماندند (آن‌ها خون پرندگان را هم علاوه بر خوردن گوشتشان می‌نوشیدند). آن‌ها تخم‌ پرندگان دریایی را نیز می‌خوردند. بعداً که بالای جزیره رسیدند، دهانه‌ی آتش‌فشانی باستانی‌ را یافتند که مردمانی یک قرن پیش در آن زندگی می‌کردند. این پسرها آن‌جا تارو*، موز و مرغ وحشی پیدا کردند. این موجودات صد سال پس از رفتن آخرین تونگایی‌ها به تولید مثل پرداخته بودند.

دارودسته‌ی «ارباب مگس ها»ی واقعی بالاخره در یک‌شنبه، ۱۱ سپتامبر ۱۹۶۶ نجات یافتند. پزشک محلی بعدها گفت که از بدن‌های ورزیده‌شان و پای کاملاً بهبود یافته‌ی استیون شگفت‌زده شده است. ولی این پایان ماجراجویی کوچک این پسرها نبود چو.ن وقتی پلیس‌های نوکوآلوفا سوار قایق پیتر شدند، پسر بچه‌ها را دستگیر کردند و به زندان انداختند. آقای تانیلا اوهیلا که پسرها قایق ماهیگیری‌اش را ۱۵ ماه پیش «قرض کرده بودند»، هنوز از دست آن‌ها خشمگین بود و تصمیم گرفت که از آن‌ها شکایت کند.

خبر خوب برای پسرها این بود که پیتر فکری به سرش زد. او به این فکر افتاد که داستان کشتی‌شکستگی آن‌ها یک داستان عالی هالیوودی است. و چون پیتر حساب‌دار شرکت پدرش بود، حقوق فیلم‌سازی شرکت را مدیریت می‌کرد و چند نفری را هم در تلویزیون می‌شناخت. برای همین او از تونگا با مدیر شبکه‌ی ۷ در سیدنی تماس گرفت. او به آن‌ها گفت: «حق پخش در استرالیا برای خودتان. حق پخش جهانی را به من بدهید.» بعد پیتر به آقای اوهیلا ۱۵۰ پوند برای قایق کهنه‌اش پرداخت و پسرها را به شرط این که در ساخت فیلم همکاری کنند آزاد کرد. چند روز بعد،‌ یک گروه از شبکه ۷ به تونگا آمدند.

بچه‌ها با خوش‌حالی نزد خانواده‌های خود در تونگا برگشتند. تقریباً تمامی اهالی جزیره‌ی «ها آفوا» که ۹۰۰ نفری می‌شدند به استقبال‌شان آمدند. پیتر برای آن‌ها به یک قهرمان ملی تبدیل شده بود. کمی بعد او پیامی از خود شاه توفا آهو توپوی چهارم دریافت کرد که این ناخدا را به دربار فراخوانده بود. شاه گفته بود: «ممنونم که شش نفر از مردمانم را نجات دادید. اکنون کاری هست که برای شما انجام دهم؟» ناخدا بی‌درنگ پاسخ داد: «بله! می‌خواهم در این آب‌ها خرچنگ شکار کنم و کسب‌وکاری به راه بیندازم.» شاه اجازه‌ی این کار را به او داد. پیتر به سیدنی بازگشت، از شرکت پدرش استعفا داد و کشتی جدیدی خرید. سپس این شش پسر را به کشتی آورد و این خواسته‌ی آنان که آغازگر همه‌ی این ماجراها بود را برآورده کرد: این که فرصتی بیابند تا دنیای آن سوی تونگا را ببینند. او آن‌ها را به عنوان خدمه‌ی کشتی ماهیگیری خود استخدام کرد.

با این که پسران اتا به فراموشی سپرده شده‌اند اما کتاب گلدینگ هم‌چنان در سراسر جهان خوانده می‌شود. تاریخ‌دانان رسانه حتی او را آغازگر یکی از محبوب‌ترین ژانرهای سرگرمی در تاریخ تلویزیون یعنی تلویزیون واقع‌‌نما می‌دانند. خالق سریال محبوب «نجات‌یافته*» در مصاحبه‌ای گفت: «من بارها و بارها «ارباب مگس ها» را خوانده‌ام.»

داستانی که ما گفتیم داستانی کاملاً متفاوت است. «ارباب مگس ها» ی واقعی قصه‌ی دوستی و وفاداری است. داستانی که نشان می‌دهد که اگر بتوانیم به یک‌دیگر تکیه کنیم چقدر قوی‌تر خواهیم بود. پس از این که همسرم از پیتر عکس گرفت، پیتر نگاهی به کابینتی انداخت، آن را گشت و بعد دسته‌ی قطوری از کاغذها را بیرون کشید و در دستانم گذاشت. او توضیح داد که این یادداشت‌هایی است که او برای فرزندان و نوه‌هایش نوشته. به صفحه‌ی اول نگاهی انداختم. نوشته با این جمله آغاز می‌شد:«زندگی درس‌های بسیاری به من آموخت. مهم‌ترین درس‌ها این بود که باید همیشه به دنبال نیکی و نکات مثبت در افراد باشیم.»

از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:

آرت‌تاکس را در توئیتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید

کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان

تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران