دلم به بوی کلمات او آغشته است: به استقبال تولد هوشنگ گلشیری

میلان کوندرا، در رمان «جاودانه‌گی» به هیات راوی و در پاسخ به این پرسشِ پروفسور آوناریوس که این روزها چه می‌نویسد، می‌گوید: «بازگو کردن‌ش ممکن نیست… اگر این روزها هنوز کسی آنقدرها دیوانه باشد که رمان بنویسد، باید به‌گونه‌ای بنویسد که اقتباس از آن ممکن نباشد یا در واقع بازگفتن‌ش غیرممکن باشد».

گرچه در خاطره‌ای نمکین، بهمن فرمان‌آرا از ابراهیم گلستان و اولین واکنش او به فیلم «شازده احتجاب» نقل می‌کند که جمله‌ای مثلِ «قصدم این بود که از فیلم خوش‌م نیاید، اما وقتی تمام شد، دیدم خوش‌م آمده» را تنها از گلستان ممکن است بشنوی، اما من یا هرکسی، سرشته به سطور سحرانگیز گلشیری در «شازده احتجاب»، مسحور و محبوس در مازِ مُعقَدِ روایتِ این رمان، باور نمی‌کرد که بشود این یک قلم را فیلم کرد یا لااقل فیلمی دندان‌گیر از آن بیرون کشید. که کشیده‌اند. فیلمی که هنوز و بعد از گذشت ۴۵ سال، با عنایتِ شکل و شیوه‌ی داستان‌پردازی گلشیری، پیشنهادهای تازه‌ای برای سینمای ما دارد. البته مواجهه‌ی دوستان همان سال‌ها هم همانطورها بوده. گرچه ابتدا بنا را گذاشته بودند به اصرار که: «شازده احتجاب را خوانده‌ای؟ رمانِ تصویری‌ یعنی این! فیلم خوبی می‌توان از روش ساخت.»، بعد که آقای فرمان‌آرا به ساختنِ اولین فیلم‌ش بر اساس این رمان ابتدا می‌کند، به‌انکار می‌پرسند: «داستان سخت‌تر از این پیدا نکردی؟ شازده احتجاب را که نمی‌شود ساخت». فرمان‌آرا اما می‌سازد. به اصفهان می‌رود و پرسان‌پرسان، درب خانه‌ی محمد حقوقیِ شاعر، دوست و هم‌پالکیِ گلشیری را می‌زند که: «کجا می‌توانم آقای گلشیری را پیدا کنم؟». می‌گوید که امشب و در همین خانه و در حلقه‌ی جُنگ اصفهانی‌‌ها. فاصله‌‌ای اما بوده حتما میان تهیه‌ی آن بلیتِ تهران-اصفهان از باجه‌ای بلیت‌فروشی در پایانه‌ی اتوبوس‌رانی و این نمای آغازین در فیلم که: شازده از تاریکیِ انتهای کوچه پدیدار می‌شود، با قدم‌هایی سنگین به سمت خانه می‌رود و دق‌الباب می‌کند. اولین دست‌انداز هم شاید اما در این مسیرِ دگردیسیِ رمان به فیلم، زاویه‌ی دید آن بوده باشد.

نخستین عنصری که در بسیاری از داستان‌های گلشیری به خواننده چهره می‌گشاید، انتخابِ راوی و زاویه‌ی دیدی برجسته و البته برازنده است. چه در داستانی مثل «فتح‌نامه‌ی مغان» که از منظر اول شخص جمع حسبِ حالِ جمعیِ مردمانی رکب‌خورده‌است، چه در داستانی مثل «زندانی باغان» (به گمانم آخرین داستان گلشیری، به تاریخ مهر ۱۳۷۷، دو سال قبلِ ازدست‌شدن‌ش بخاطر آن مننژیتِ بی‌پیر) که به فُرم مکاتبه‌ای قصه می‌گوید، چه زمانی که گلشیری پیرمردی زمین‌گیر را در مصاحبتی‌ هذیان‌گونه/سرخوشانه برپایه‌ی مونولوگی طولانی با همسرِ نادیده‌اش راویِ قصه‌ی «انفجار بزرگ» می‌کند، یا وقتی که روایت قصه را بر ذمّه‌ی اثاث خانه‌ می‌گذارد و داستان را «خانه‌ روشنان» می‌نامد، می‌نویسد: «تا هرچه تلخ را براند، به اتاق مطالعه رفت؛ آنجا می‌نوشت کاتب. در را می‌بست، نه بر ما که هرجا هستیم، که بر خیال‌های نابهنگام که سایه‌ی هر خیالِ احضارشده‌اند.» و قصه را با این گزاره‌ی فراموش‌ناشدنی که: «روشنانیم ما»، به اتمام می‌رساند. و نیز هنگامی که وقایع موهوم و متقاطع رمان «شازده احتجاب» را از معبرِ نظرگاهِ هر سه شخصیت اصلی‌اش (فخرالنسا، فخری و شازده) در بستر سَیَلان بی‌امان ذهنِ شازده‌ می‌کاود،
«شازده فقط مجموعه‌ی اصواتی درهم و نافهوم را می‌شنید.»

و به شیوه‌ی «تکه‌کاری» یا آن‌چنان که خود گلشیری اطلاق می‌کند «تکه‌تکه نوشتن و نقل‌ها را کنار هم گذاشتن» داستان را کیفیتی چندصدایی می‌بخشد. مثل یک قطعه از باخ که صداها از چند جهت به سمتت روانه می‌شوند:
«فخری با دستمال سفیدش آینه را پاک کرد. خطوط بدنش در هم رفت: گفتم: «شازده، یه روز رفتم بالا، سینی چای دستم بود، خانم گفت..»  شازده گفت:«کلفتت!» گفتم:«گفت فخری، تو هم خوشت می‌آد؟ گفتم: نه خانم، گفت: پس چرا غش‌غش می‌خندی؟ گفتم: برای اینکه دستش را می‌کند توی سینه‌ام. گفت: تا حالا بغلش خوابیده‌ای؟ گفتم: نه خانم!»»

«شازده احتجاب» چند ساعت از زندگیِ شه‌زاده‌ا‌ی محتضر است که خیلِ خیالات و خاطراتی به ذهن‌ش هجوم می‌برد و از گذرگاهِ همین یادآوری‌های آشفته و مالیخولیاوار و تداعی‌های مدام، سرگذشت خاندان خون‌ریزش را، با آمد و شد‌های دائم به گذشته و حال، روایت می‌کند. روایت انقراض و انحطاطِ سلسله‌ای سفاک. و نیز از میانِ همان دالان‌های توبه‌توی تداعی‌های ذهن شازده است که به ذهن و زبانِ منحصربه‌فرد کلفت‌ش فخری و همسرش فخرالنسا هم راه می‌یابیم و وقایع را از منظر آنان نیز کندوکاو می‌کنیم. دو زنی که در طول داستان، در ذهنِ راویِ سرگردان، استحاله پیدا می‌کنند:
«می‌گم: «شازده، عقدم کن، اگه بچه‌دار بشم چه خاکی به سرم بریزم؟» می‌گه:«فخرالنسا، این حرفا از تو قبیحه.» من که فخرالنسا نیستم. من فخری‌ام.»

و گویی در هیبتی یگانه، هیاتی زنانه، مَلَکِ عذابِ شازده‌ی عقیم و عقده‌ایِ قصه می‌شوند (علی‌الخصوص فخرالنسا، آگاه و سواددار، که تاریخ اجدادی را مطالعه می‌کند؛ همو که سری دیگر دارد و به رغم انفعالِ زنانِ پیشینِ دودمان، سر به سر شازده می‌گذارد، کنش‌مند است و شازده و مردانه‌گی‌ش را دست می‌اندازد. جالب اینکه عنوان فیلم «شازده احتجاب» هم ابتدا قرار بوده با آیرونیِ خاصی «یک گور برای دو زن» باشد. گوری که گرچه هر دو زن را قربانی می‌کند اما گور شازده و خاندان احتجاب‌ هم هست.) و شگفتا که این درهم‌آمیزی از همان سطرهای ابتدایی در داستان، با ابهامی چیره‌دستانه و با استفاده از صنعتِ لفّ و نشر، به خواننده القا می‌شود:
«یکبار کلفتش و یکبار زنش آمدند بالا. فخری در را تا نیمه باز کرد، اما تا خواست کلید برق را بزند صدای پا کوبیدن شازده را شنید و دوید پائین. فخرالنسا هم آمد و باز شازده به زمین پا کوبید.»

ابهامی که در فیلم کمی علنی‌تر و با مُشتی بازتر رخ می‌نماید (که البته به سبب جنسِ متجسّد و عینیِ قصه‌گویی در سینما گریزی هم از آن نیست) اما همچنان تیزهوشانه اجرا می‌شود. پس از این‌که در سکانس اول فیلم، در نمایی لانگ شات، فخری، چارقد به سر، در به روی شازده می‌گشاید و شازده عصا و کلاه‌ش را به او می‌سپارد، نمایی کلوزآپ از فخریِ این‌بار سرباز و بزک‌کرده می‌بینیم که به قالب فخرالنسا درآمده. این شروع قصه‌ی فیلمی‌ست که آنچنان که خود آقای فرمان‌آرا هم در کتاب «هفتاد و پنج سال اول به روایت بهمن فرمان‌آرا» نقل می‌کند، مثل راه رفتن در اتاق خاطر‌هاست: «باید راهی هم برای ترتیب خاطرات پیدا می‌کردیم که ساختار پیچیده‌ی داستان حفظ شود… چندتا شخصیت فرعی رمان را هم کنار گذاشتیم… هوشنگ قبول کرد کنارشان بگذاریم». یکی از این شخصیت‌ها، معتمدمیرزا، پدرِ فخرالنسا است. مردی که در رمان گرچه بر گِردِ همین خاندان می‌گَردد، اما پیش‌آمدِ حوادثی او را در چشمِ شازده‌ی بزرگ (پدربزرگ شازده احتجاب) نامعتمد می‌کند. پدربزرگ هم املاک معتمدمیرزا را بالا می‌کشد و به انحاء مختلف او را عقوبت می‌کند:
«پدربزرگ فراش می‌فرستد. معتمدمیرزا را می‌برند توی ارک، توی سیاهچال… معتمدمیرزا پوست و استخوان شده بوده. جای کند و زنجیر روی دست و پایش مانده بود.»

حضور این شخصیت در رمان اما می‌تواند انگیزه‌ی کنش‌های فخرالنسا را روشن کند. به طوری که می‌توان آن قدرت و قوّت، آن سینه‌ستبرکردن و استواری در پیش‌گاهِ شوهرش، شازده، را نوعی کینه‌کشی‌ و کبریت‌کشیدن زیر کُنده‌ی خشکِ کل این خاندان دانست. فخرالنسا گویی سِحر و نحوست دارد برای این سلاله‌‌ی نحس:
«گفتم: بخند فخری. غش‌غش بخند. نمی‌خواهم صدای سرفه‌هایش [سرفه‌های فخرالنسا] را بشنوم.»
چنان که در همان صفحه و نزدیک به انتهای داستان وقتی از زبان شازده می‌شنویم که:
«هیچوقت [فخرالنسا] نگفت:«تو خوبی، شازده». هرچه کردم، نگذاشت تن برهنه‌اش را ببینم.»

با توجه به وقایع قبلی داستان، تاویل‌ و تلقی‌های مختلفی ممکن می‌شود. که یکی‌ش می‌تواند این باشد که فخرالنسا مذبوحانه تلاش می‌کند تا انتقام پدرش را از این شازده بگیرد و هرآنچه هم از ابتدای داستان به طعن و مطایبه نثارِ شازده کرده، به غیظ و بغض بوده.
در فیلم اما نه دیگر چندان خبری از پدر هست، نه فخرالنسایی که حشمتی دارد (که با انتخاب نوری کسرایی به جای ژاله علو برای این نقش، همچنان که فرمان‌آرا تقریر می‌کند، زیبایی و معصومانه‌گی فخرالنسا تشدید می‌شود. ظرافت و زیبایی‌ای که البته در رمان و در آن جزئیات تصویریِ موکدی که مدام گلشیری نمایش می‌دهد، وجود دارد و منبعِ تداعی‌های اروتیکِ گذشته‌ی شازده و ماجرای مجامعت با منیره‌خاتون در نُه‌ساله‌گی‌ش می‌شود). هرچند همچنان در فیلم هم فخرالنسا جلوی شازده می‌ایستد و مسخره‌اش می‌کند و قه‌قاه می‌زند و زیر چانه‌اش را می‌گیرد و شیشَکی می‌بندد، اما اگر مسئولیتِ براندازنده‌ و ستیزه‌جویانه‌ای برای فخرالنسای قصه قائل باشیم، فیلم «شازده احتجاب» اما با تقویت اهمیت حضور و حرف‌های مُراد، سورچی و غلامِ خانواده‌ی احتجاب، نقش فخرالنسا را به مُراد تفویض می‌کند. البته در رمان بنا به ساختار کل داستان و از لابه‌لای نظام نشانه‌گانی‌ و شواهد متنی پراکنده و کیفیتِ انتزاعی واژگان است که تفسیری اینچنانی از شخصیت فخرالنسا ممکن می‌شود. همچنان که کلیَنث بروکس، استاد ادبیات و نقد ادبی آمریکایی، درباره‌ی شعر می‌گوید: «شعر مطالب زیادی به خواننده افاده می‌کند و این کار را چنان با قابلیت‌های ظریف انجام می‌دهد که با وسیله‌ی دیگری که ظرفیت‌ش برای باریک‌اندیشی کمتر است، محتوایش مخدوش خواهد شد». و بر هیچ‌کس پوشیده‌ نیست که روایت چموشِ سیّال و خیال‌مندِ گلشیری در «شازده احتجاب» به شعری بلند می‌ماند و مطالعه‌ای متمرکز طلب می‌کند. فیلم اما با دخل و تصرفی هرچند اندک در داستان، هیبتی دیگرسان به مُراد می‌دهد و او که در فصلی از فیلم در حال بازگفتنِ ماجرای سبعیتِ پدربزرگ برای شازده است، در آن میزانسن بخصوص قرار می‌گیرد (نماهایی سرپایین و تحقیرآمیز از مُراد و نماهای سربالا و سلطه‌جوی شازده) و بعد، از شازده کتک می‌خورد (که نه این و نه آن در داستان نیستند) تا فیلم بتواند انگیزه‌ی روشنی برای آن تکرار کنایه‌آمیز و غضب‌آلودِ جمله‌ی «خدا عمر و عزتت بده شازده!» از زبان مُراد در ابتدای فیلم و نیز خیزش و کنش او در انتهای فیلم بدهد. جایی که مرادِ افلیج، ناگهان نهضت می‌کند و به شکل نمادپردازانه‌ای عامل انهدام و تلاشیِ این خاندان می‌شود. انهدام و نابودی‌ای که جابه‌جا در فضاهای مرگ‌اندود و وهم‌انگیز رمان نمایان‌اند:

بر آستان دروازه‌ی ابدیت: درباره‌ی بتهوون و سینما در ۲۵۰سالگی او 

«حتی آب حوض را نمی‌گذارد تازه کنم. می‌گوید:«می‌خواهم آبش همینطور سبز باشد». یکی‌یکی می‌میرند. روزی یکی‌شان را هم کلاغ می‌گیرد. وقتی می‌بینم شکم سفید ماهی‌ها روی آب افتاده و آنهای دیگر دوره‌اش کرده‌اند، گریه‌ام می‌گیرد.»
فضاسازی‌ای که در فیلم نه به سبب نمایشِ این جزئیاتِ بصری، که بخاطر استفاده‌ی درست از رنگ و نور رخ می‌نماید. بهمن فرمان‌آرا می‌گوید:«پیش‌تولید فیلم را که شروع کردیم، هرکسی که فهمید می‌خواهیم سیاه‌وسفید بگیریم، گفت: چرا؟ رنگی که بهتر دیده می‌شود. اما هرطور فکر کردم دیدم «شازده احتجاب» را نمی‌شود رنگی ساخت. خانه‌ای که لوکیشن اصلی فیلم بود، معماری‌های اشرافی قاجاری داشت و اتاق‌هاش پر بود از پنجره‌های رنگی. [اگر قید رنگ را نمی‌زدیم] این پنجره‌های رنگی فیلم را خراب می‌کردند». استفاده‌ی هوش‌مندانه از فیلم‌برداری سیاه‌وسفید و سایه‌‌ها در آن پلانی از فیلم به خوبی نمودار می‌شود که شازده پی به مرگ فخرالنسا می‌برد، می‌آید بالای سر او و وقتی برمی‌گردد آن سوی اتاق، بالاسرِ فخری، در پس‌زمینه‌ی تصویر سایه‌ی هول‌انگیز او می‌افتد بر سینه‌ی دیوار و حالا فخری‌ست که از خودویران‌گری‌های شازده امانی نخواهد داشت. شاهزاده‌ای که ریشه‌ی نسل‌ش خشکیده و هیچ نمی‌تواند بکند جز اینکه خود نیز بر این ویرانه‌ها بیافزاید:
«نشسته بود جلوی بخاری و کتاب‌ها [ی خاطرات جد والاتبارش] را می‌انداخت میان آتش. [به فخری] می‌گفت: «فخرالنسا، زیر و روش کن، تا همه‌ش بسوزه!»

چارلی کافمن بودن!؛ نوشته‌ی پوریا یوسفی کاخکی برای فیلم «من به پایان دادن این وضع فکر می‌کنم

خاندانی که در نه در داستان که در فیلم (خواسته یا ناخواسته و به جَبر زمانه‌‌ی تولید فیلم که مثلا اسائه ادبی نشود به پهلوی‌!) از صُلب و پشتِ قاجاریان معرفی می‌شوند. می‌گوید فرمان‌آرا که: «حواس‌مان بود که فیلم که ساخته شود، عده خواهند گفت «شازده احتجاب» که فقط درباره‌ی قاجار نیست. قرار گذاشتیم اگر کسی درباره‌‌ی فیلم پرسید، [سر بدوانیم‌شان و] بگوییم خب، همانطور که ملاحظه کردید فیلم درباره‌ی یک شازده‌ی قاجار است.» چاره چه بود؟ وگرنه وقتی فرمان‌آرا، شب برمی‌گردد خانه‌ی حقوقی و آنجا گلشیری را با کلاهی پشمینه می‌بیند تا اذن ساختن فیلم را بر اساس رمان او بستاند، با اشاره به تصویری که رمان از به‌گلوله‌بستنِ مردم توسط پدرِ شازده روایت می‌کند، می‌گوید: «مثل شاهپور علیرضا که در کشتار سی تیر نشست روی تانک و مردمی که به سمت تانک می‌آمدند به گلوله بست». همانجا بوده که چشمانِ گلشیری برق می‌زند و از همانجا بوده که این دو تن سلسله‌ی دوستی می‌جنبانند و بعدهابعد، پس از گذشتِ قریب به ۱۷ سال از مرگ گلشیری بوده که فرمان‌آرا در فیلم زیبای «حکایت دریا» دیالوگ‌هایی می‌نویسد که «طوفانِ سرشک [به چشم تماشاچیان‌ش] می‌گشاید»:

ژاله: گفتی کیو دیدی طاهر جان؟
طاهر: هوشنگو! البته اون منو دید. ولی نمی‌دونی چقدر خوشحال شدم که دیدمش. خیلی دلم هواشو کرده بود.
ژاله: طاهر جان، هوشنگ ۱۷ سال پیش مُرد! خودت گذاشتی‌ش توی گور. سه بار هم تا حالا قبرشو شکستن.
طاهر: نه… نه!!.. تو همه‌ش به من دروغ می‌گی! هیچ‌کی نمرده… من مرگ هیچ عزیزی رو باور نمی‌کنم!

هنگام که گریه می‌دهد ساز
این دود سرشتِ ابر بر پشت،
هنگام که نیل چشم دریا
از خشم به روی می‌زند مشت.

از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:

آرت‌تاکس را در توئیتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید

کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان

تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران

آرت‌تاکس – گروه ادبیات: برنده‌ی نوبل ادبیات ۲۰۲۰ مشخص شد و این جایزه به لوییز گلوک شاعر آمریکایی تعلق گرفت. او سومین شاعری‌ست که برنده‌ی نوبل ادبیات شده است

در ستایش صدایی منحصربه‌فرد و شاعرانه
لوئيز گلوک برنده‌ی نوبل ادبیات ۲۰۲۰ شد

نوبل ادبیات ۲۰۲۰ به لوییز گلوک اهدا شد. آکادمی نوبل درباره‌ی علت انتخاب خود و در ستایش گلوک نوشته:‌ به خاطر صدای شاعرانه‌ی بی‌چون و چرایی که با زیبایی زندگی فرد را جهان‌شمول می‌کند.

لوییز گلوک سومین شاعری‌ست که توانسته جایزه نوبل را از آن خود کند. پیش از او باب دیلن و شیموس هینی موفق به کسب این عنوان شدند.

بخوانید: نامزدهای بوکر ۲۰۲۰ معرفی شدند: هیلاری مانتل ستاره‌ی جدید دنیای ادبیات؟

Louise Glück is awarded Nobel Prize in Literature

The Nobel Prize in Literature was awarded to Louise Glück, the American poet, “for her unmistakable poetic voice that with austere beauty makes individual existence universal.”
Glück is the first female poet to win the prize since Wislawa Szymborska, a Polish writer, in 1996. Other poets to have received the award include Seamus Heaney, the Irish poet, who won in 1995. She is the first American to win since Bob Dylan in 2016.

از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:

آرت‌تاکس را در توئیتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید

کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان

تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران

آرت‌تاکس – ادبیات: ترجمه‌ی فارسی اختصاصی آرت‌تاکس از داستان کوتاه «آسایشگاه/ ماه عسل» به قلم جویس کارول اوتس

«آسایشگاه/ ماه عسل»

«آسایشگاه/ ماه عسل» داستان کوتاهی جدید از جویس کارول اوتس است که به تازگی در وب‌سایت نیویورکر منتشر شده است. این چهارمین داستان از مجموعه‌ی داستان‌های کوتاه تابستانی این مجله است که آثار نویسندگان مختلف را منتشر می‌کند. این داستان درباره‌ی زنی است که همسرش پس از سال‌ها زندگی با او اکنون به سرطان مبتلا شده و باید در آسایشگاهی بستری شود و آن چه می‌بینیم تاملات درونی و مکالمه‌ی زن با خودش است.

در کنار مطالعه‌ی داستان کوتاه «آسایشگاه / ماه عسل» به قلم جویس کارول اوتس بخوانید:

داستان‌های کوتاه نیویورکر | شکسپیر در دوران طاعون واقعاً چه کرد

«آسایشگاه».

زمانی که این کلمه را زمزمه می‌کنند احساس می‌کنی زمین زیر پایت می‌لرزد. در لحظه، به اندازه‌ی ردشدن خرده نخی از سوراخ سوزن احساس می‌کنی هوا برای نفس‌کشیدن درست مثل فولاد سنگین شده.

دنیا پیش چشمانت تیره و تار می‌شود. نیم‌سایه‌ها کوچک می‌شوند. انگار در تونلی گرفتاری که نور از آن دور می‌شود. دور و کوچک، آن‌قدر کوچک که بتوانی آن را بین دو انگشتت جا بدهی و بعد نور برای همیشه خاموش خواهد شد.

زیرا زمانی که کلمه‌ی «آسایشگاه» به زبان آورده می‌شود تنها نیست و حقیقتی را با خود آورده: «دیگر امیدی نیست.»

«امیدی نیست». این کلمات زشت و ناگفتنی‌اند. «بی امید» بودن بی آینده بودن است.

بدتر این که اگر بپذیری آینده‌ای نداری به این معناست که «تسلیم شده‌ای».

برای همین است که وقتی پزشک حرفش را مزه مزه‌ می‌کند و با احتیاط کلمه‌ی «آسایشگاه» را بر زبان می‌آورد هیچ کدام از شما آن را نمی‌شنود. یا اگر هم بشنوید باور نمی‌کنید که آن را شنیده‌اید.

گوش‌هات سوت می‌کشند. پژواک آژیری در دوردست. آژیری در یک اتاق دربسته. همین.

چرا که اگر خودت را به نشنیدن بزنی فکر می‌کنی چیزی (هنوز) گفته نشده

اگر کسی از شما آن را نشنود شاید (هیچ‌وقت) کسی آن را نگوید.

اما این اتفاق باز می‌افتد: با گذشت روزها کلمه‌ی «آسایشگاه» بیش‌تر و بیش‌تر گفته خواهد شد.

و ناگهان پیش می‌آید که شوهرت، در کمال ناباوری، مرگ‌‌آگاه می‌شود، از آخرین روزهای خود حرف می‌زند می‌شنوی: «فکر می‌کنم این آخرین روزهای من است‌.»

این را با خجالت زیادی می‌گوید. آن هم سرصبح و پشت تلفن. مثل همیشه که پس از معاینه‌ی سرطان‌شناس در بیمارستان تماس می‌گیرد.

این را پشت تلفن می‌گوید تا عذاب تماشای چهره‌ات وقت شنیدن بر او بخشیده شود. برای تو هم همین طور.

شرمی جدید مانند شرم اول جان می‌گیرد. شرم یافتن راهی برای گفتن «دوستت دارم».

برای گفتن جمله‌ای ناممکن: «دوستت دارم».

ولی شوهرت بالاخره می‌تواند بگوید. تو هم همین طور. «دوستت دارم».

و حالا سال‌ها گذشته و او می‌گوید: «فکر کنم این آخرین روزهای من است.».

این کلماتی است که بیرون از کلمات دیگر می‌ایستد. در گوشت زنگ می‌زنند. راه برگشتی هم نیست اما (ادعا می‌کنی) که آن‌ها را نشنیده‌ای. نه!

ولی شنیدی. اگر نشنیدی چرا خانه روی سرت آوار می‌شود؟ خون به مغزت نمی‌رسد مانند کودکی وحشت‌زده از پا می‌افتی و بریده بریده می‌گویی: «چی؟ چی گفتی؟ مسخره است. چنین چیزهایی نگو! به خاطر خدا منظورت از «روزهای آخر» چیست؟»

صدایت بی‌اختیار بالا می‌رود. دوست داری موبایلت را زمین بکوبی.

چون نمی‌توانی تحمل کنی. طاقت این یکی را نداری. تو از صحرای پهناوری که سرشار از تمام چیزهایی است که نمی توانی تحمل کنی خبر نداری. چیزهایی که در نهایت، تو، آن‌ها را به دوش خواهی کشید.

همیشه در برداشتن هر گام این مسیر مقاومت می‌کنی. این سربالایی شیب تندی دارد. طبیعی است که مقاومت کنی. اما اگر بالا رفتن از این شیب تند را بپذیری و خود را با فکر این که این اتفاق موقتی است آرام کنی آن گاه به یسر پس از عسر می‌رسی. آن فلات، آن سرزمین موعود که به آن عادت کرده بودی منتظرت خواهد بود. منتظر هر دوی شما. تو به زودی به آن جا بازخواهی گشت.

بالاخره یک روز و یک ساعت زمانش می‌رسد که تو هم حرف از آسایشگاه می‌زنی.

در ابتدا خجالت‌زده‌ای و با لکنت می‌گویی. احساس می‌کنی کلمه آهن می‌شود و گلویت را زخم می‌کند.

به مرور زمان یاد می‌گیری که هر بخش کلمه را واضح و با شجاعت بگویی: «آ-سا-یش-گاه»

اندکی پس از آن این ترکیب را عامدانه و صریح می‌گویی: «آسایشگاه ما».

کمی بعد با خودت قول و قرار می‌گذاری. آن‌ها می‌نویسی انگار که در پیش‌گاه خداوند قسم می‌خوری: «این امید من است: من آسایشگاهمان را به ماه عسل تبدیل می‌کنم.»
قول می‌دهم تا شوهرم را به انسانی‌ترین شکل ممکن راحت نگاه دارم.

او را شاد کنم. هر دویمان را شاد کنم.

هر چه را که می‌خواهد، تا آن‌جا که از پس‌ش برمی‌آیم، برآورده کنم.

اول: چیدمان جدیدی برایش می‌چینم اما نه در مرکز سرطان. آسایشگاه ما خانه‌ی ماست که دوستش دارد.

تالار نشیمن نورگیر است و هر روز غرق روشنایی.

افق نزدیک‌تر از چیزی‌ست که دیده می‌شود چون درختان خانه را احاطه کرده‌اند.

و آسمان پر از تکه ابرهای کنده‌کاری شده است.

شوهرم می‌تواند روی مبلی بنشیند و به درختان و آسمان خیره شود. پشتش را بالشت می‌گذارم و پاهاش در جوراب‌های گرم راحت‌ند.

حتا ممکن است که می‌تواند روی تختی که از بیمارستان قرض گرفتیم دراز بکشد. تخت را جایی می‌گذاریم که او بتواند به راحتی به منظره‌ی پیش‌روش چشم بدوزد. و من؟ می‌توانم کنار او دراز بکشم. همان‌گونه که در بیمارستان این کار را می‌کردم.

دستان یک‌دیگر را هم خواهیم گرفت. البته که دستان یک‌دیگر را خواهیم گرفت. دستان او هنوز گرم‌اند. و قوی. هنوز هم زمانی که انگشتانش را فشار بدهی در پاسخ انگشتانت را فشار خواهد داد.

و همین طور لب‌هایش. اگر ببوسی‌شان هرگز دست خالی برنمی‌گردی.

من در کنار شوهرم و در حالی که او را در بازوانم نگه داشته‌ام خواهم خوابید. بازوانم قوی نیستند. ضعیف‌اند حتی. با این حال می‌توانند قدرت‌مندبودن را بازی کنند.

من روی میز سرخ‌چوب بیرون پنجره دانه خواهم پاشید. نه هر دانه‌ای بلکه همان غذای گران پرندگان وحشی که شوهرم می‌خرد.

از تماشای پرنده‌ها هیجان‌زده خواهم شد. برای یک بار هم که شده، بی آن که حواسم پرت شود، در لحظه زندگی می‌کنم. در آخرین لحظات زندگی شوهرم…

شوهرم اهل موسیقی هم هست! من او را در ساعت‌های بیداری‌اش در زیباترین موسیقی‌ها غرق خواهم کرد. تا زمانی که او را معذب نکند روی تخت و در کنار او دراز خواهم کشید، او را در آغوش خواهم گرفت و با او به «سرود شادی» بتهوون یا «دعای غروب» راخمانینف گوش خواهم داد.

با او به خواب خواهم رفت، حتی در طول روز. حتی وقتی که نور بی‌جان خورشید از پنجره بر چهره‌های ما می‌تابد. من سرم را روی بالشت و کنار سر او خواهم گذاشت.

از میان کتاب‌های کتاب‌خانه، کتاب‌های هنری را انتخاب خواهم کرد. کتاب‌های هنرمندان مورد علاقه‌اش از قفسه‌ی عکاسان: بروس دیویدسون، ادوارد وستون، دایان آربوس، الیوت پورتر. صفحه‌ها را به آرامی ورق خواهم زد و با او شگفت‌زده خواهم شد.

آلبوم‌های قدیمی، عکس‌های خانوادگی‌ای را که به اوایل دهه‌ی هزار و نهصد بازمی‌گردد با هم می‌بینیم. خانواده‌ی او، پدر و مادر پدربزرگش از ایرلند مهاجرت کرده بودند. او این اواخر به آن‌ها علاقه‌ نشان داده بود.

غذاهای مورد علاقه‌اش… خب، سعی‌ام را خواهم کرد!

زمانی که در خانه باشد احتمالاً اشتهایش برخواهد گشت. زمانی که مثل من کسی باشد تا برایش غذا ب‌پزد اشتهایش بازخواهد گشت. مطمئنم.

و البته خانواده‌مان هم به عیادتش می‌آیند. فرزندان بزرگسالش، نوه‌ها. خویشاوندان، دوستان. همکارانش در دانشگاه. همسایه‌ها. دوستان قدیمی دبیرستانش که پنجاه سال است آن‌ها را ندیده. سورپرایزهایی برایش خواهیم داشت. من همه‌ی این‌ها را با تخیل یک کارگردان تئاتر میزانسن خواهم داد.

این صرفاً یک آسایشگاه نیست بلکه آسایشگاه ماست. نه یک آسایشگاه غمگین بلکه شاد و سرزنده. درست مانند یک ماه عسل.

ما در خانه‌ی خود شاد خواهیم بود. هر دوی ما.

قول می‌دهم که «روزهای آخر» برای هر دوی ما یک ماه عسل باشد.»

در واقعیت اما چنین چیز محالی رخ نخواهد داد. چطور می‌توانستی خیال کنی که رخ می‌دهد؟!

«آسایشگاه» بله اما «ماه عسل» نه.

نویسنده: جویس کارول اوتس – نیویورکر

مترجم: پویا مشهدی محمدرضا – آرت‌تاکس

 

در کنار مطالعه‌ی داستان کوتاه «آسایشگاه / ماه عسل» به قلم جویس کارول اوتس بخوانید:

تمجید جویس کرول‌ اوتس از فیلم بیوگرافیک زندگی مرلین مونرو

“Hospice/Honeymoon”: A Short Story written by Joyce Carol Oates

“Hospice/Honeymoon” is the latest flash fiction from Joyce Carol Oates. This is the fourth story in this summer’s Flash Fiction series from The New Yorker magazine. The story tells the struggle of and old couple as the husband is diagnosed with cancer and should be treated in a hospice. What we see is the wife’s inner thoughts and dialogs.

از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:

آرت‌تاکس را در توئیتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید

کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان

تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران