نوشته‌ای از خسرو نقیبی به بهانه‌ی انتشار نسخه‌ی شبکه‌ی نمایش خانگی «آستیگمات» و ممیزی‌‌های وارده بر آن
چه‌قدر برای سینما احترام قائل‌یم؟
ما چه اندازه میراث‌دار تاریخ سینما هستیم؟ سؤال دقیق‌ترم این است: فیلم‌ها چه میزان میراث معنوی و فرهنگی یک ملت محسوب می‌شوند؟
این هفته نسخه‌ی ویدیویی فیلم «آستیگمات» به شبکه‌ی نمایش خانه‌گی آمد. این خبر یک فرامتن دارد. نسخه‌ی عرضه‌شده‌ی ویدیویی ۸۲ دقیقه است. «آستیگمات»ی که کارگردان آن را ساخته بود، پس از حک و اصلاح‌های اولیه، وقتی به جشنواره‌ی جهانی فیلم فجر رسید ۸۶ دقیقه بود. نسخه‌ای که روی پرده‌ی سینماها رفت و اکران عمومی شد (یعنی نسخه‌ای که همیشه نسخه‌ی مرجع و نهایی برای قضاوت درباره‌ی فیلم محسوب می‌شود) ۸۴ونیم دقیقه بود و حالا نسخه‌ی ویدیویی که در حافظه‌ی تاریخ ثبت می‌شود و محل مراجعه‌ی فیلم‌بازان و تاریخ سینما خواهد بود، در ۸۲ دقیقه منتشر شده است. این ممیزی پس از اکران، چه توجیهی دارد؟ فارغ از این سؤال که چرا نسخه‌ای که به خانه‌ها می‌رود، باید با نسخه‌ای که سینماروها آن را در سالن سینما دیده‌اند متفاوت باشد، سؤال بزرگ‌تر همانی‌ست که اول پرسیدم. آیا ما در قبال تاریخ سینما مسئولیت نداریم؟ این کار چه تفاوتی با بریدن نگاتیوهای اصل یک فیلم و دورریختن بخشی از تاریخ سینمای ما در دوره‌هایی دیگر از تاریخ دارد؟
چرا آستیگمات فیلم مهم امسال سینمای ایران است؟ کارگردان و بازیگران پاسخ می‌دهند
«آستیگمات» را در این متن یک مثال بگیرید. می‌خواهم سرنوشت آن را بررسی کنم تا به یک نتیجه‌ی کلی‌تر درمورد بسیاری از فیلم‌های مهم اجتماعی این سال‌ها برسم. فیلم‌هایی که کنار گذاشته شدند، در زمانی که باید اکران نشدند و درنهایت نسخه‌ای که از آن‌ها برای قضاوت نزد عامه ماند، نسخه‌ای بسیار دور از آن چیزی شد که خالق‌ش به عنوان اثر نهایی آن را آماده‌ی نمایش و قضاوت کرده بود. فیلم مجیدرضا مصطفوی در جشنواره‌ی فجر سال ۹۶ پذیرفته نشد. در کنار چندین فیلم مهم دیگر سینمای اجتماعی همچون «هت‌تریک» و «درساژ» و چند فیلم دیگر. بهانه این بود که فیلم در هیات انتخاب رأی نیاورده است. خروجی آن هیأت انتخاب در فجر در دفعات متعدد موجب خنده و حیرت منتقدان سینمایی شد. فیلم‌هایی در بخش مسابقه به نمایش درآمدند که کف‌زدن‌های از سر تمسخر و خنده‌های جمعی را موجب شدند؛ حال آن‌که فیلم‌های بیرون‌مانده برای منتقدان در سالن‌های خصوصی و خانه‌های فیلم‌سازان و استودیوهای فنی به نمایش درمی‌آمدند و تفاوت کیفیت آن‌چه جشنواره نمایش می‌داد و آن‌چه بیرون مانده بود، باعث شد یادداشت‌های متعددی در نقد این اتفاق نوشته شود. گفته شد این فیلم‌ها به دلیل کیفی بیرون مانده‌اند [دبیر جشنواره در نشست خبری پیش از آغاز] اما شنیده‌ها از اعمال ممیزی سنگین بر فیلم‌ها و خواست دایره‌ی پروانه‌ی نمایش برای تغییر نسخه‌ی نهایی جهت نمایش در جشنواره حکایت داشت. نتیجه؟ همین فیلم نمونه‌ای را بررسی می‌کنم. سه بازیگر محوری اثر یعنی محسن کیایی، مهتاب نصیرپور و باران کوثری از دایره‌ی قضاوت بیرون ماندند. کوثری فیلم دیگری برای داوری داشت [عرق سرد] اما مهتاب نصیرپور و محسن کیایی می‌توانستند سرنوشت دیگری در ادامه پیدا کنند. برای یک بازیگر زن میان‌سال مگر چند فرصت نقش نخست در سینمای ایران نوشته می‌شود که به واسطه‌ی آن یادآور شود هنوز عیار بازیگری‌اش چه اندازه است و چه پتانسیلی برای دیده‌شدن در فیلم‌های دیگر دارد؟ برای یک بازیگر سینمای کمدی مگر چند پیشنهاد برای بازی در فیلم‌های اجتماعی و نقش‌های جدی وجود دارد که با دیده‌شدن آن بتواند موقعیت خود را در بازیگری تغییر دهد؟
باران کوثری: افتخار می‌کنم بازیگر فیلم‌هایی‌ام که دغدغه‌ی اجتماع دارند
نمایش‌داده‌نشدن فیلم در فجر (که محل اصلی فیلم‌بینی سالانه اهالی سینماست) در عمل به «مرگ یک فیلم» ختم می‌شود. فیلم‌ها در این سال‌ها در دو مرحله به شکل وسیع توسط اهل فن دیده می‌شوند: نخست در جشنواره فجر و سپس در پخش ویدیویی. برخلاف تصور، اکران عمومی به دیده‌شدن بیش‌تر فیلم نزد اهل فن کمک نمی‌کند. اکران عمومی دقیقن بر طبق عنوان‌ش، نمایشی‌ست برای مردم. نه منتقد، فیلم را در اکران عمومی تماشا می‌کند و نه خود اهالی سینما. پس نمایش داده‌نشدن فیلم در فجر باعث می‌شود سرنوشت سازندگان یک فیلم حداقل یک سال و گاه دو تا سه سال دیرتر تغییر کند؛ تا زمانی که آن فیلم در چرخه‌ی نمایش به پخش ویدیویی برسد. خیلی وقت‌ها در این پروسه‌ی زمانی، برای فیلم‌هایی که فرزند زمانه‌ی خود هستند، موضوع تاریخ مصرف هم پیش می‌آید. فیلم کهنه می‌شود و وقت تماشا، فقط از آن به عنوان یک حسرت که «چرا در زمان خود به نمایش درنیامد؟» یا «کاش زمان خودش این فیلم را می‌دیدیم…» حرف زده می‌شود؛ و گاه در همان فاصله‌ی زمانی، سرنوشت عوامل آن اثر به کلی عوض شده است. مثال دیگری برای این مورد دارم. بابک کایدان که این روزها عامه‌پسندنویس سریال‌های شبکه‌ی خانه‌گی است و همین امروز دو سریال «دل» و «مانکن» به قلم او هرهفته به خانه‌های مخاطبان می‌رود. کسی یادش هست اولین فیلم‌نامه‌ی کایدان را؟ که او با چه انگیزه و چه خواستی وارد سینمای ایران شده بود؟ کایدان نویسنده‌ی «پری‌ناز» است. فیلم متفاوت و تحسین‌شده‌ی بهرام بهرامیان. فیلمی که حدود یک دهه در محاق رفت و همین تازگی نسخه‌ی ویدیویی آن بعد از ده سال و به فاصله‌ای یک‌ساله از نمایش محدودش در گروه «هنروتجربه» پخش شده است. اگر کسی امروز ثمره‌ی کار کایدان را در «پری‌ناز» ببیند و بخواهد با او یک فیلم متفاوت اجتماعی کار کند، آیا نویسنده‌ی آن روز، هنوز در دسترس است؟ یا به کلی جهان‌ش تغییر کرده؟ حالا به این فرض‌ها بیفزایید این نکته را که نسخه‌ی ویدیویی پخش‌شده [این آخرین شانس عوامل درگیر یک فیلم مهم اجتماعی] با نسخه‌ی نهایی اکران عمومی‌شده هم متفاوت باشد. نسخه‌ای دوباره ممیزی‌شده و در مواقعی با دقایق کلیدی حذف شده. این چه سرنوشتی است که انتظار یک فیلم را می‌کشد؟ چرا اصلن سرمایه‌گذار بخش خصوصی باید برای تولید در چنین روندی ورود کند؟ تکلیف سینمای ایران و حافظه‌ی تاریخی‌اش چه می‌شود؟ این سؤال‌ها می‌تواند تا چندصفحه‌ی دیگر هم ادامه پیدا کند. فقط سؤال و سؤال و سؤال، بی‌آن‌که پاسخی در دسترس باشد، جز همان پاسخ‌های همیشه‌گی: خطای انسانی، سلیقه‌ی فردی، مصلحت جمعی.
آن چیزی که در نهایت اهمیت ندارد «سینما»ست. هنری که قرار است فارغ از سرگرمی، گاه به فکر هم وا دارد.
از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:
آرت‌تاکس را در تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید
کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان
تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران
سینمای ایران1 روز پیش
سینمای ایران4 روز پیش
سینمای ایران3 هفته پیش
خبر3 هفته پیش
آنونس3 هفته پیش
آنونس3 هفته پیش
آنونس4 هفته پیش
تئاتر5 روز پیش