نقد فیلم ستاره بازی ساخته‌ی هاتف علیمردانی| منتقد: خسرو نقیبی (سردبیر آرت‌تاکس)

خارج از متن: «ستاره‌بازی» را در یکی از آخرین سانس‌های آخرین روز جشنواره دیدم. خیلی اتفاقی و در پی فرصتی بعد از تماشای فیلم دیگری. صرفن گفتم این یکی را هم ببینم که نادیده‌هام از جشنواره کم‌تر باشد. راست‌ش توقعی ازش نداشتم. فیلم‌های پیشین هاتف علیمردانی را یکی پس از دیگری دوست نداشتم و آخری دیگر تیر خلاص بود. شنیده‌ها می‌گفت این یکی هم مثل «کلمبوس» در مذمت مهاجرت و سراب غرب است و بعد هم در جشنواره‌ی قبل رد شده و بخش‌هایی دوباره فیلم‌برداری شده، که همه‌ی این‌ها یعنی قطع امید کامل. دست‌آخر اما به‌خاطر روزگاری که با «به‌خاطر پونه»، علیمردانی را کشف کرده بودم، به سالن رفتم. بی، توقع.

«ستاره‌بازی» شبیه یکی از فیلم‌های باکیفیت سینمای مستقل این سال‌های امریکاست؛ با همان کیفیت فنی، همان استانداردهای تولیدی و همان دغدغه‌ها. براساس یک داستان واقعی، که ته‌ش می‌فهمیم چه با وسواس چیزهای به‌جامانده از واقعیت بازآفرینی شده، داستان دخترکان خانواده‌های از هم گسیخته‌ای که از اتفاق حالا یکی‌شان هم از یک خانواده‌ی مهاجر ایرانی‌ست و طبعن نظر فیلم‌سازی را که این سال‌ها بخشی از زندگی شخصی‌اش در همان حوالی می‌گذرد، به خودش جلب کرده (همان سازنده‌ی «به‌خاطر پونه» با همان ریزبینی در طرح یک موضوع حساس اجتماعی). دختر قربانی دیگری هم در داستان هست که آمریکایی‌ست، و هم‌سایه‌ای مسن، که او هم به نحوی؛ و اصلن مسأله‌ی فیلم فراتر از ملیت‌ها، بحران هویت و فردیت در یک جهان کاپیتالیستی است و خوب‌ها و بدها، در هر سر طیف هستند (فرشته‌ی فیلم اتفاقن یک مرد سفید آمریکایی‌ست، بی‌هیچ چشم‌داشتی به دختر، انگار آمده از زیر بازارچه‌ی خودمان در مرام و معرفت).

جهانی که هاتف علیمردانی از خلال صداها و فیلم‌های به‌جامانده از دختر داستان واقعی (با بازی از جان مایه‌گذاشته‌‌ی ملیسا ذاکری) می‌سازد (که در موقعیت، یادآور سریال «سیزده دلیل برای این‌که» است)، جهانی مغشوش در ساختار، مبتنی بر ذهن افسارگسیخته‌ی دختر است (درست معکوس مسیر دراماتیک انتخاب‌شده توسط خالقان آن سریال)؛ آن‌چه، در کار گروه فنی درجه‌یک فیلم شامل معین مطلبی در تصویر، بامداد افشار در موسیقی و امیرحسین قاسمی در طراحی صدا هم امتداد دارد. ما در برش‌هایی نامنظم اما بیش‌تر متکی بر دو زمانِ بحران در اوج، دختر و آسیب‌هاش را می‌شناسیم و مسیری را که در نهایت به انتخاب‌ش ختم می‌شود. اول برهه‌ای از کودکی دختر که بینایی چشمان‌ش را برای دوسال از دست می‌دهد؛ و بعد وقتی در یک تصادف شبانه اندک امیدش به آینده را هم، با توهم گیرافتادن و رفتن به زندان. از میان انتخاب‌ این دو برهه‌‌ی دراماتیک از زندگی دختر است که اتفاق‌های فاصله‌ی میان دو سن او، یکی‌یکی پازل شخصیتی و این که چه او را به سمت انتحار سوق داده، کامل می‌کند. فیلم‌نامه پر از نشانه‌گذاری‌های کوچک و کاشته‌شده برای بازگوکردن وقایع سالیان نادیده است که البته ذهن بی‌حوصله‌ی از پیش نتیجه‌گرفته درباره‌ی روند داستان، آن‌ها را نمی‌بیند و لذت رسوخ هم‌زمان با نویسنده به یک ذهن پریشان را از خودش می‌گیرد.

شخصیت‌پردازی دختر، در مواجهه با یک مثلث مردانه کامل می‌شود؛ پدرش، روان‌کاوش و رئیس یا همان معشوق مسن‌ش. ترکیبی از عشق‌هایی نافرجام در ذهن دختری که روزگاری دوسال سیاهی صرف دیده و حتا خودخواسته نخواسته رنگ‌ها را در سرش زنده نگه دارد. چنین شخصیتی از پدر شکست‌خورده‌اش به معشوقی در سن و سال او پناه می‌برد و از آن‌ها به روان‌کاوش؛ چون به قول خودش در مواجهه با رفقای پسر هم‌سن، دیگر آن دختر ساده‌ی دبیرستانی نیست که بگذارد کسی تحقیرش کرده یا ازش سوءاستفاده کند.

بله، «ستاره‌بازی» قطعن برای مخاطب ایرانی، تراژدی مهاجرت است؛ اما مگر کم در این سال‌ها قصه‌های مشابه از قربانی‌شدن بچه‌های رفته‌مان شنیده‌ایم؟ رفتن، قطعن در جست‌وجوی زندگی بهتری بوده و «ستاره‌بازی» همان‌قدر که در نکوهش خودباخته‌گی فرهنگی و ناتوانی در عجین‌شدن با جهان تازه است، در مذمت شرایطی هم هست که آدم‌ها را به تن دادن به آن زندگی رسانده. این که برخلاف همیشه، گزینه‌ی بازگشت و دروازه‌ی نجات در مسیر معکوس، هرگز در فیلم مطرح نمی‌شود، قطعن از ویرانه‌ای که پشت سر باقی مانده نیز، حکایت دارد.

جایی از فیلم، پدر (در یکی از کامل‌ترین بازی‌های فرهاد اصلانی) وقتی از دکتر دخترش می‌شنود که او باید عملی پرریسک انجام دهد و ممکن است مقطعی جهان‌ش به کلی سیاه شود، از او یک هفته وقت می‌خواهد. دختر/راوی به روان‌کاو/ما می‌گوید پدر این زمان را از دکتر می‌گیرد، نه برای جست‌وجوی درمانی بهتر یا جورکردن پول بیش‌تر؛ می‌گیرد تا به دخترش کمک کند که رنگ‌ها را در حافظه ثبت کند؛ که جهان‌ش ناگهان سیاه نشود. قلاب فیلم، رابطه‌ی عجیب پدر-دختری آن و تراژدی نهایی‌اش این‌جا در من نشست. در آن فصل پرسه‌زنی پدر و دختر میان درخت‌ها، در لو-انگل‌هایی باز از آن‌ها زیر چشم طبیعت، بیرون جهان خشمگین و بی‌رحمی که انتظارشان را می‌کشد. خیلی وقت بود سکانسی در یک فیلم ایرانی، این اندازه احساساتی‌ام نکرده بود.

از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:

آرت‌تاکس را در توئیتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید

کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان

تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران