سینمای ایران
همه‌چیز برای فروش | سلسله یادداشت‌هایی از محمدحسین گودرزی
همه‌چیز برای فروش
چندخط پایین‌تر، مرور سینمای دهه‌ی نود به اتمام می‌رسد. حالا که دهه‌ی غریب نود را پشت سر گذاشته‌اید و احتمالن علاقه‌ای به خاطره‌بازی با این دهه ندارید، ما هم این «رجوع به گذشته» را، که یکی از رویکردهای مهم فیلم‌های دهه‌ی نود بود، به سرانجام می‌رسانیم. «نوستالژی» احتمالن مهم‌ترین کلیدواژه‌ای‌ست که سرمایه‌گذاران فیلم‌ها از دهه‌ی نود با خودشان به 1400 آورده‌اند. در دهه‌ی نود، تماشاگران به فیلم‌هایی با حس‌وحال دهه‌های قبل علاقه‌ی زیای نشان دادند. «مطرب»، «هزارپا»، «نهنگ عنبر 1 و 2» و «مصادره» مهم‌ترین مصادیق رگه‌ی نوستالژی در فضای فیلم‌ها هستند. حالا به همهی تهیه‌کننده‌ها ثابت شده که یادکردن از خواننده‌های قدیمی، پاتوق‌های جمع‌وجور قبل از انقلاب، نمایش سؤال و جواب از نسبتی که سرنشینان خودرو با هم دارند، زنده‌کردن نگاه سخت‌گیرانه به دستگاه‌های پخش فیلم و چنین مسائلی تأثیر بسیار زیادی در فروش فیلم‌ها دارد. بررسی جامعه‌شناسانه‌ی این اتفاق هم می‌تواند خروجی مهمی داشته باشد. چه می‌شود که جامعه‌ی ایرانی در دهه‌ی نود، شوق پرشتابی نسبت به نوستالژی پیدا می‌کند؟ آیا جواب این سؤال هم به اقتصاد، تورم، بیکاری و تحریم برمی‌گردد؟ آیا وقتی چیزی از خوش‌حالی کف خیابان برجام باقی نماند، آخرین روزنه‌ی امید هم ازبین رفت و رجوع به گذشته، شد تنها دوای جمعی؟ منظورم این است که آیا رفتارشناسی تماشاگران سینمای دهه‌ی نود ایران، ما را به بخشی از یک ترانه‌ی دهه‌ی نودی، «وقتی آینده عجیبه، به گذشته برمی‌گردی»، هدایت می‌کند؟ نوستالژی به‌یک‌باره در فضای مجازی هم مهم شد. عناوینی نظیر «10خاطره که فقط دهه‌ی شصتی‌ها متوجه می‌شوند» سرایت کرد به خیلی از صفحه‌های پرطرفدار مجازی. شاید جامعه‌شناس یا روان‌شناسی این رویکرد سینمای دهه‌ی نود را یک مکانسیم دفاعی بداند. به این معنا که همان‌طور که فردی که مدتی‌ست از طرف کسی دوست داشته نمی‌شود، با بازکردن چمدان یادگاری‌هایش می‌رود به سال‌هایی که از نظر کسی مهم بوده و غرق می‌شود در روزهایی که کسی دوستش داشته، اعتمادبه‌نفسش را بازیابی می‌کند، ایرانی‌های این سال‌ها هم به این مکانیسم چنگ زده باشند. به‌هرحال این قصه انقدرها هم عمیق نیست. چون حداقل یک وجه سینمایی غیرقابل‌انکار دارد: فیلم‌سازان برای کسب مجوز نمایش برخی اختلاف‌های اعتقادی و سبک زندگی، مجبور شدند به سال‌های قبل یا حتا مثل مطرب و مصادره به کشورهای دیگری بروند. چه خاطره‌درمانی باشد، چه محصول ممیزی‌های شدید، به‌هرحال «نوستالژی» یک عنصر فروش و توجه مهم در سینمای دهه‌ی نود بود.
سری مرور دهه‌ی نود، در این‌جا و با نوستالژی به پایان رسید. چه کنم که مجالی برای نوشتن از رشد امیدوارکننده‌ی مستند و فیلم کوتاه در این دهه پیدا نشد و ترس از این‌که در ساعت‌های اولیه‌ی سال جدید، نوشتن از فضای نقد و دگرگونی‌های مهم آن در دهه نود، برای خوانندگان این سری، خسته‌کننده باشد، منصرفم کرد از پرداختن به این ماجرا. فقط کوتاه بگویم و به خاطر بسپاریم که مهم‌ترین تحول فضای نقد و مطبوعات در دهه‌ی نود، ازدست‌رفتن مراجع مکتوب سینمایی درنظر مخاطبان سینما بود. به این معنا که در این دهه، هرکس به‌جای خواندن آرای مختلف در نشریات و روزنامه‌ها، تصمیم گرفت که منتقد (یا منتقدان) موردعلاقه‌اش را در صفحه‌ی اینستاگرام دنبال کند. و به این ترتیب، فضای نقدخوانی درنهایت دموکراسی به یک فضای چندتکه تبدیل شد. حالا این مخاطب است که اگر فیلمی را دوست دارد، منتقدی را دنبال می‌کند که او هم آن فیلم را دوست داشته باشد. مزایا و آفت‌های این فضا هم که واضح است.
این بود آخرین شماره و قسمت از قرار ده‌روزه‌ی ما. نمی‌دانم همهی ده روز آخر اسفند را با آرت‌تاکس همراه بوده‌اید یا از وسط مسیر، به این سری اضافه شده‌اید. همهی مطالب مرور دهه‌ی نود را می‌توانید یک‌جا در سایت آرت‌تاکس بخوانید. امیدوارم این چند شماره، کمی به دسته‌بندی فیلم‌ها و خاطرات دهه‌ی نودتان کمک کرده باشد. دسته‌بندی و نوستالژی و جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته را فراموش کنید، حالا که پنجره‌ها را باز کرده‌اید. این‌که ترمه درآخر نادر یا سیمین را انتخاب کرده را رها کنید. گلدان‌ها را بیارید، جلوی چشم‌تان باشند. همهی این ده روز، سعی کردم از شما پنهان کنم که خودم هم با بعضی از این کمدی‌ها خندیده‌ام. شمارنده‌ی سال و دهه و قرن را ببینید که همگی روی صفر تنظیم شده‌اند. و با خیلی از فیلم‌ها بغض کرده بودم. «این یک نفس عزیز را خوش می‌دار» من هنوز هم بهانه‌های مهمی برای دوست‌داشتن سینمای ایران دارم.
رضا عطاران،سینمای اجتماعی و غلامرضا تختی | سلسله یادداشت‌هایی از محمدحسین گودرزی
از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:
آرت‌تاکس را در توئیتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید
کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان
تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران
خبر
نخستین عکس از تفریق با حضور ترانه علیدوستی
ستاره‌ها
آرزوی ۲۰ بازیگر برای سال ۱۴۰۰
سینمای ایران
عجله‌ای که این دهه داشت!| سلسله یادداشت‌هایی از محمدحسین گودرزی
سینمای دهه نود ایران و دگرگونی های توزیع فیلم و سریال
دهه‌ی نود، مهم‌ترین دهه‌ی سینمای ایران در بررسی دگرگونی شیوه‌ها و بسترهای توزیع فیلم است. دو تغییر مهم در بحث توزیع و نمایش آثار، قابل‌بررسی است. نخست ساخت پردیس‌های سینمایی چندمنظوره و دارای چند سالن سینما است. در نیمه‌ی اول دهه‌ی نود، با ورود سرمایه‌های خصوصی و دولتی به محوطه‌ی پردیس‌سازی، فرایند تغییر شکل سالن‌های سینما و تغییر تجربه‌ی حضور تماشاگر در مواجهه با سالن‌های سینما آغاز شد. بخش مهمی از این هیاهوی سرمایه‌گذاری، به‌دنبال وضع قانونی بود که مساحت‌های تجاری رایگان و ارزان‌قیمت در اختیار احداث‌کنندگان مکان‌های فرهنگی قرار می‌داد. ماجرا در دهه‌ی نود این‌گونه جلو رفت که خیلی از علاقه‌مندان به فعالیت‌های تجاری و گردانندگان فست‌فودها و فروشگاه‌ها، برای تقویت کسب‌وکارشان و برخورداری از معافیت‌ها و حمایت‌های قانونی، از مسیر هموار فعالیت‌های فرهنگی عبور کردند. ابتدا‌به‌ساکن، این ماجرا اتفاق بدی نبود و مصداقی از تعبیر معروف دیپلماسی این دهه (برد-برد) به‌حساب می‌آمد. خلاصه، از ترس این‌که مبادا قانون حمایت از تأسیس‌کنندگان بناهای فرهنگی تغییر کند، ظرف مدت کوتاهی، خیلی کوتاه، سروشکل سالن‌های سینمایی در تهران و تعدادی از شهرستان‌ها دگرگون شد.
ناگهان حجم پاپ‌کورن و ساندویچ سرد داخل سالن‌ها، و کافه‌ها و فست‌فودهای مجاور سالن‌ها زیاد شد و جلوی در ورودی سینماها، نمایشگرهایی با اعلام چند سانس برای چند فیلم، جای کاغذهای روی شیشه‌ی گیشه را گرفتند که زمان اکرانِ یک یا نهایتن دو فیلم رویش نوشته شده بود با ماژیک آبی و مشکی. هر عقل سالمی این تحول هموارکننده را می‌پسندد اما بعید می‌دانم همهی تماشاگران، بر سر یک‌باره یا تدریجی بودن این تغییر ساختاری، اتفاق نظر داشته باشند. این تحول، مثل تحول در ساختمان‌سازی کلان‌شهرها به‌قدری سریع بود که فرصت هضم و تصحیح پیدا نکرد. همان‌طور که آسمان‌خراش‌پسندها، به‌یک‌باره مدرن‌شدن را با تعداد طبقات بناها سنجیدند و تهران را از برخورداری از هرگونه سبک مشخصی از معماری، محروم کردند، تحول پرشتاب و منفعت‌طلبانه‌ی پردیس‌سازی هم بی‌عیب‌وایراد نبود. اتصال ناگهانی سالن‌های خاموش نمایش فیلم به زرق‌وبرق غذاخوری‌ها، لباس‌فروشی‌ها و حتا شهربازی‌ها در ایران، تمامیت سینما را به‌شکلی آنی در اختیار «سرگرمی جمعی» قرار داد. به‌عبارت‌دیگر، سینمارفتن که برنامه‌ی مستقلی به‌حساب می‌آمد، به یکی از بخش‌های برنامه‌ی چندساعته‌ی تفریحی تبدیل شد و همین مسئله را می‌توان در تقویت ذائقه‌ی کمدی‌پسندی دخیل دانست. شاید بگویید این‌که ایرادی ندارد! عرض کردم که درباره‌ی مزایا و معایب این تغییر ناگهانی، اتفاق‌نظری وجود ندارد. به‌هرحال دسترسی به سالن‌های سینما قدری افزایش یافت. هرچند هنوز هم ایران از نظر شاخص تعداد صندلی‌های سالن سینما به‌ازای جمعیت کشور، یکی از آخرین رده‌ها را درمیان کشورهای صاحب سینما دارد و حدود 25میلیون جمعیت روستایی و 25میلیون جمعیت شهری در ایران، هنوز به سالن سینما دسترسی ندارند.
ورود غیرکمدی‌ها ممنوع | سلسله یادداشت‌هایی از محمدحسین گودرزی
تغییر مهم دیگری که در حوزه‌ی توزیع آثار در دهه‌ی نود رخ داد، بحث اکران اینترنتی و شکل‌گرفتن پلتفرم‌های نمایش فیلم است. حالا، در انتهای این دهه، خیلی به این بحث عادت کرده‌اید و برای‌تان عادی شده؛ اما اشاره‌نکردن به این تغییر اساسی، یک ضعف در سری بررسی سینمای دهه‌ی نود به‌حساب می‌آمد. گسترش دسترسی به اینترنت و جان‌گرفتن فضای مجازی در این دهه و حذف دی‌وی‌دی از روند توزیع آثار، سینمای ایران را هم به مسیری انداخت که پیش‌تر سینمای جهان به آن علاقه‌مند شده بود. دو اتفاق ویژه در انتهای دهه‌ی نود، به رشد شیوه‌ی توزیع اینترنتی آثار نمایشی دامن زد: یکی کرونا و دلیل مهم‌تر از کرونا، زمین خالی تلویزیون بود که با مدیریتی عجیب در ساخت سریال‌ها، پناه‌بردن به چند برنامه‌ی گفت‌وگومحور و رضایت به آن و حذف برنامه‌ی نود در دهه‌ی نود کوچ دسته‌جمعی هنرمندان و تماشاگران به پلتفرم‌های اینترنتی را به همراه داشت. در این شماره خواستم با هم مرور کنیم خاطرات‌مان را از ایستادن در صف‌های طولانی فروش بلیت که در همین دهه، به فرایندی اینترنتی تبدیل شد. گفتم شاید بد نباشد مرور کنیم که تحول سالن‌سازی در این دهه، به جان خیلی از سالن‌هایی افتاده که روزی روزگاری هویت محله و منطقه‌شان به‌حساب می‌آمدند. با این روند، شاید دل‌تان تنگ بشود برای بلیت‌های نیم‌بها در سالن‌های وابسته به آموزش و پرورش و تعدادی از نهادها و ارگان‌ها، تماشای یک فیلم بین دو کلاس دانشگاه و حتا تماشای دوباره‌ی آن به‌جای کلاس بعدی. شاید برای پرسه‌زدن در خیابانی با چند سینمای تک‌سالنی که گیشه‌ی بعضی‌های‌شان سال‌ها با چهره‌ی آشنای یک‌نفر اداره می‌شد، دل‌تنگ شوید.
رضا عطاران،سینمای اجتماعی و غلامرضا تختی | سلسله یادداشت‌هایی از محمدحسین گودرزی
از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:
آرت‌تاکس را در توئیتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید
کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان
تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران
سینمای جهان2 هفته پیشمارگو رابی: دوست دارم نسخهی کامل جوخهی انتحار اکران شود
آنونس2 ماه پیشتریلر سریال میر از ایستتاون |Mare of Easttown
آنونس4 هفته پیشاولین تریلر فیلم مسافران با بازی کالین فرل
آنونس1 ماه پیشآخرین تریلر انجمن عدالت نسخهی زک اسنایدر | Justice League 2021 Official Trailer
آنونس6 روز پیشجدیدترین تریلر مینیسریال لوکی| Loki Miniseries Official Trailer
آنونس3 هفته پیشاما استون در نقش کروئلا | جدیدترین تریلر فیلم کروئلا
خبر1 ماه پیشنخستین عکس از «خانهی گوچی» | First look:House of Gucci
تلویزیون1 هفته پیشدوستان از این هفته دور هم جمع می‌شوند!|آغاز تصویربرداری گردهمآیی جدید سریال فرندز