اختصاصی از آرت‌تاکس: نقد فیلم مرد نامرئی از مهم‌ترین آثار سینمایی سال ۲۰۲۰ نوشته‌ی خسرو نقیبی

چرخش از هیولا به قربانی

«مرد نامرئی» از چند منظر سینمایی فیلم مهمی‌ست؛ مهم‌ترین وجه اما، چرخش فیلم از روایت زندگی هیولا و مصائب‌ش، به روایت جهان قربانی و جایگزینی آن‌ها با هم در یک روایت مدرن با دغدغه‌های امروزی است. پیش از آن‌که به این وجه بپردازم، بگذارید قدری درباره‌ی آن منظرها که گفتم صحبت کنیم.

کمپانی یونیورسال گنجینه‌ای دارد از هیولاها که سالیان طولانی از آن‌ها به عنوان «هیولاهای کلاسیک یونیورسال» نام برده می‌شد. دراکولا، فرانکنشتاین، دکتر جکیل، مرد نامرئی و گرگ‌نما تنها چندتا از هیولاهایی هستند که امتیاز ساخت فیلم درباره‌شان در اختیار این کمپانی‌ست و با آن‌ها از دهه‌ی ۲۰ تا ۵۰ میلادی بر جهان فیلم‌های وحشت حکمرانی می‌کرد. وقتی چتذسال قبل تصمیم به بازسازی این هیولاها با عنوان «جهان تاریک یونیورسال» گرفته شد ایده چیزی شبیه کاری بود که مارول و دی‌سی با کامیک‌بوک‌ها کردند. بازیگرانی ثابت برای نقش‌های هیولاها که از این فیلم به آن فیلم بروند. تولیداتی بزرگ و پرخرج. از این سری دو فیلم ساخته شد: «ناگفته‌های دراکولا» و «مومیایی» که هر دو به واسطه‌ی هزینه‌های بالای تولید و تبلیغات به رغم فروش خوب‌شان آورده‌ای برای کمپانی نداشتند و منتقدان هم اصلن تحویل‌شان نگرفتند (هرچند دومی به‌نظرم فیلمی جاه‌طلبانه و از فیلم‌های موردعلاقه‌ی نگارنده است). آن روزها اعلام شد جانی دپ بازیگر نقش مرد نامرئی خواهد بود و قرار بود فیلمی با محوریت او ساخته شود اما شکست دو فیلم اول باعث شد کشتی‌بان را سیاستی دیگر آید. ساخت فیلم‌هایی مستقل و کارگردان‌محور. «مرد نامرئی» اولین فیلم این تغییر مسیر است و لی ونل که او را با اکشن سایبرپانک «ارتقا» به یاد می‌آوریم آن را ساخته. این فیلم «تغییر مسیر» بودن و موفقیت در تغییر پروژه‌های پرخرج به آثار ارزان متکی بر جهان شخصی کارگردان همان چیزی‌ست که «مرد نامرئی» را در نگاه اول مهم می‌کند؛ اما لی ونل کار بزرگ‌تری در «مرد نامرئی»اش می‌کند که ابتدای این نوشته تیتروار به آن اشاره کردم.

در کنار مطالعه‌ی نقد فیلم مرد نامرئی بخوانید:

نقد فیلم جنگ ستارگان: خیزش اسکای‌واکر نوشته‌ی سردبیر آرت‌تاکس | نیرو با تو نبود

ونل در مقام نویسنده و کارگردان نسبت به داستان کلاسیک هربرت جرج ولز دو انتخاب تازه می‌کند. نخست: چرخش فیلم از روایت زندگی هیولا و مصائب‌ش، به روایت جهان قربانی. تاکنون هرچه دیده بودیم یا هیولا را در وجه ترسناک تبلیغ می‌کرد و یا سعی می‌کرد برای هیولا دل بسوزاند و به جهان تاریک او نزدیک شود. کاری که ونل می‌کند این است که به کلی او را بیرون دایره می‌گذارد و از الگوی فیلم وحشت (زن قربانی در معرض) استقاده می‌کند. زنی که دائم تنهاتر می‌شود و باید خودش مقابل عامل وحشت بایستد. این رویکردی تازه نسبت به داستان‌های هیولامحور است؛ و ونل تا آن‌جا پیش می‌رود که جای هیولا و قربانی را هم تغییر بدهد. دوم: توجه به دستمایه‌های روز بدون این‌که در دام شعارزدگی بیفتد. این‌جا با زنی قربانی خشونت خانه‌گی و تحت سلطه طرف‌یم که تصمیم به فرار می‌گیرد؛ و مرد، فراتر از یک بزن‌بهادر، یک دانشمند شناخته‌شده است که با استفاده از دانش‌‌ش زن را به زیر سلطه‌ی خود درآورده. این رویکرد که عامل خشونت‌های خانه‌گی لزومن یک مرد عامی نیست، درکنار نگاه زن‌آزادخواهانه‌ی بدون بزرگ‌نمایی متن و اجرا و البته انتخاب هوشمندانه‌ی الیزابت ماس برای ایفای نقش قربانی به‌ستوه‌آمده که مقابل ظلم می‌ایستد (با توجه به پیشینه‌ی ذهنی تماشاگر از این بازیگر در «سرگذشت ندیمه») جمله‌گی باعث می‌شود «مرد نامرئی» تجربه‌ای تازه برای مخاطب در مواجهه با آثار هیولایی باشد. نگذریم از ایده‌ی بزرگ‌تر دانش-هیولا و تکنولوژی‌هراسی برآمده از علمی‌خیالی‌های متأخر که به ایده‌ی داستان کلاسیک ولز افزوده شده و چه اندازه هم کارآمد است.

از مجموعه تحلیل‌گران عصر ارتباطات بیش‌تر ببینید:

آرت‌تاکس را در تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید

کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان

تک‌تاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران