زیرنویس اختصاصی از آرت‌تاکس: هانس زیمر و کریستوفر نولان با استفاده از چه ترفندی موسیقی متن فیلم Interstellar را به یک اتفاق شنیدنی تبدیل کردند

صدای زمان چیست؟

ریتمی که عقربه‌ی ثانیه شمار ساعت با آن حرکت می‌کند، از شصت ضرب در دقیقه ساخته شده است. می‌شود به آن، صدای زمان لقب داد. این ریتم به تنهایی چیز خاصی به ما نمی‌گوید اما اگر به شما بگویند که پس از تمام شدن این یک دقیقه، قرار است مرگ شما فرا برسد چه؟ حال با شرطی که بر روی این بازه‌ی زمانی قرار داده‌ایم، حس تعلیق و تنش افزایش می‌یابد. با هر صدای تیک ساعت!

استفاده از کلیشه در جهت تنوع

از این ابزار به طور متعدد در فیلم‌ها استفاده می‌شود و به آن «تیک تیک ساعت» می‌گویند. این ابزاری‌ست که کریستوفر نولان به زیبایی توانسته از آن بهره ببرد. به طور مثال می‌توان به صحنه‌هایی از فیلم «میان‌ستاره‌ای»، ساخته‌ی سال ۲۰۱۴ اشاره کرد. جان تروبی در کتاب «آناتومی داستان» تیک تیک ساعت را به این شکل توصیف می‌کند: «نقطه‌ی پایانی که به عنوان تیک تیک ساعت هم شناخته می‌شود، تکنیکی‌ست که به‌وسیله‌ی آن به مخاطب گفته می‌شود که کار باید تا زمان مشخصی تمام شده باشد. نقطه‌ی پایانی سبب می‌شود هیجان و سرعت روایت داستان بیشتر شود اما برای آن به شالوده‌ی درست و باریک‌بینی نیاز است.»

“هر ساعت معادل هفت ساله! شمارش یادتون نره.”

تیک تیک ساعت مزایای زیادی دارد. با سرعت دادن به فیلم، مخاطب را وادار به تصمیم‌گیری می‌کند تا تضاد ناشی از محدودیت زمانی را از بین ببرند. با این حال همان‌طور که تروبی می‌گوید، برای استفاده‌اش باید بهایی بپردازیم. به صحنه‌هایی مانند خنثی شدن بمب فکر کنید. به‌قدری این صحنه‌ها را در فیلم‌های مختلف دیده‌ایم که الان به کلیشه‌ای خسته‌کننده تبدیل شده‌اند. وقتی مخاطب متوجه استفاده کردن از این ابزار در پشت صحنه می‌شود، این بدان معناست که توجه‌اش از روایت و جنبه‌ی احساسی داستان منحرف شده و جادوی فیلم از بین رفته است. این اتفاقی‌ست که هیچ کارگردانی آن‌را نمی‌خواهد.

کلیشه را در دل قصه پنهان کن

حالا باید به دنبال مخفی کردن تیک تیک ساعت در دل داستان باشیم. کاری که کریستوفر نولان به همراه آهنگسازش، هانس زیمر، آن‌را با وارد کردن صدای تیک تیک به موسیقی متن فیلم انجام می‌دهند. به خصوص در دو قطعه‌ی «کوه‌ها» و «بزدل». به محض فرود آمدن کاراکترها بر روی سیاره‌ی میلر، برای جمع‌آوری اطلاعات، یک شرط یادآوری می‌شود: «هر ساعت معادل هفت ساله! شمارش یادتون نره.»

این زمان ارزشمند

پس از بیان این جمله از زبان کوپر، موسیقی متن فیلم Interstellar با تیک تیک‌های ساده شروع می‌شود. حالا هر صدای تیک، گذر زمان را برای مخاطب یاد‌آوری می‌کند. روی این سیاره زمان ارزش‌مند است و هر ثانیه دارای اهمیت می‌باشد. ریتم آهنگ کمی کندتر، یعنی ۴۸ ضرب در دقیقه، شروع می‌شود که به صورت ظریفی به خطری که تهدیدشان می‌کند، یادآور می‌شود. وقتی کاراکترها متوجه می‌شوند که میلر مرده است و کوه‌ها درواقع امواج غول‌پیکری هستند که به سمتشان می‌آیند، صدا اوج می‌گیرد و تعداد ضرب‌ها به ۶۰ ضرب در دقیقه افزایش پیدا می‌کند. با هر صدای تیک، مخاطب به این فکر می‌کند: آیا قبل از رسیدن موج‌ها می‌توانند به داخل سفینه برگردند یا خیر؟

“با هر صدای تیک، مخاطب به این فکر می‌کند: آیا قبل از رسیدن موج‌ها می‌توانند به داخل سفینه برگردند یا خیر؟”

این، تیک تیک ساعت را به طور عملی نشان می‌دهد. احساس تعلیق و تنش با هر صدای تیک افزایش پیدا می‌کند، در حالی که زمان بی‌رحمانه از دست می‌رود. کمی جلوتر در داستان، کوپر و برند شاهد کشیده‌ شدن تنها سفینه به سمت سیاره‌ی «من» هستند. در صحنه‌ی قبلی، برای مخاطبین شرط گذاشته شده که باید راهی به سمت عرشه پیدا کنند و قبل از این‌که در اتمسفر سیاره گیر بیافتند، سفینه رو هدایت کنند. حالا که محدودیت زمانی برایمان مشخص شده و زندگی کاراکترها در خطر است، تیک تیک ساعت شروع می‌شود. صدای تیک تیک آروم، با صدای سازهای کوبه‌ای و سنگین جایگزین و ریتم ثابت ۶۰ ضرب در دقیقه حفظ می‌شود.

در جست‌وجوی زمان از دست رفته

حالا که موتیف تیک تیک ساعت پایدار شده، نولان برای پاسخ گرفتن از مخاطب نیازی به شمارش معکوس ندارد. مثل موضوع خنثی کردن بمب، که خیلی واضح بود و مخاطب حواسش پرت می‌شد، به‌ جای آن، هر ضرب آهنگ به ما یادآوری می‌کند که زمان در حال از دست رفتن است. موسیقی شدت می‌گیرد و تیک تیک ساعت جلو می‌رود و ما به این فکریم که کاراکترهایمان نجات پیدا می‌کنند یا خیر؟

داستان‌گو یا شعبده‌باز؟

زمانی که از مدار سیاره خارج می‌شوند، بالاخره از تنش موسیقی کاهش می‌یابد. داستان‌گوها مانند شعبده‌بازها، مخاطب را به سفری ناشناخته دعوت می‌کنند و از نظر احساسی آن‌ها را گمراه می‌کنند تا پاسخ مناسبی بگیرند اما به محض آگاه شدن مخاطب از حقه، تأثیرش از بین می‌رود. با دانستن این موضوع، نولان و زیمر این تأثیر را در موسیقی متن فیلم Interstellar پنهان می‌کنند. بدین وسیله، زمینه‌های بزرگتری در داستان تقویت می‌شود.

این ویدیو را از دست ندهید: بررسی یک سکانس از فیلم سرگیجه

پس از فیلم Interstellar نولان و زیمر در همکاری بعدی‌شان، یعنی دانکرک، هم از این تکنیک تیک تیک ساعت استفاده می‌کنند تا جایی که صدای ساعت جیبی خود نولان هم در موسیقی فیلم می‌گنجانند. نولان استاد گمراه کردن مخاطب در طول فیلم‌هایش است و گاهی اوقات، این تنها چیزی‌ست که لازم دارد.

نسخه‌ی تصویری این تحلیل را در آرت‌تاکس ببینید.