یادداشت اختصاصی کامیار محسنین پیرامون مناقشات حضور فیلمهای ایرانی در فستیوالها پس از انتخاب فیلم «خورشید» در بخش اصلی جشنواره فیلم ونیز
آیا ونیز برای انتخاب فیلم «خورشید» از اختیارات دبیر استفاده کرد؟
در سال کرونایی و تعطیلی بسیاری از رویدادهای بزرگ سینمایی (که بالطبع به انباشت فیلمهایی متعدد منجر شده است)، جشنواره بینالمللی فیلم ونیز «خورشید» مجید مجیدی را برای بخش مسابقه اصلی و «جنایت بیدقت» شهرام مکری و «دشت خاموش» احمد بهرامی را برای بخش افقها و جشنواره بینالمللی فیلم تورنتو «بندر بند» منیژه حکمت را برای بخش سینمای معاصر جهان و «خط فرضی» فرنوش صمدی را برای بخش کشفها برگزیده و بار دیگر، بر نوزایی سینمای نوین ایران، در دورانی که بخش خصوصی به شکل جدی بر ادامه حیات صنعت فیلم هنری در ایران سرمایهگذاری کرده، صحه گذاشتهاند. طبیعی است که باز به شکل موردی، بحثهای گستردهای درباره وجوه قانونی این انتخاب در ایران به وجود آمده و ضرورت طرح نکاتی در باب مقررات جشنوارههای سینمایی را سبب شده است.
طبقهبندی جشنوارههای سینمایی
طبقهبندی و تنظیم تقویم جشنوارههای سینمایی در زمره اموری است که فدراسیون بینالمللی اتحادیههای تهیهکنندگان فیلم (فیاپف) آن را ساماندهی میکند. در حال حاضر، چهار رده اصلی در این طبقهبندی به چشم میخورد:
- جشنوارههای رقابتی فیلم بلند (که بخش مسابقه بینالملل را با پذیرش عام فیلمهایی از دستهبندیهایی متفاوت برگزار میکنند).
- جشنوارههای تخصصی رقابتی فیلم بلند (که مقررات آن بر اساس عواملی چون منطقه جغرافیایی، کشف استعدادهای جدید و یا دستهبندی و گونه فیلم تدوین شده است).
- جشنوارههای غیررقابتی فیلم بلند (شامل تورنتو، رم و وین که مقررات آن بر اساس الگویی به اسم جشنوارهی جشنوارهها پایهریزی شده است و در این میان، تورنتو به دلیل تأثیرگذاری در بازار فیلم آمریکای شمالی اهمیتی ویژه دارد).
- جشنوارههای فیلم مستند و کوتاه.
برخی جشنوارههای معتبر به دلیل عدم ارائه درخواست به فیاپف و یا مشکلاتی که بین این نهاد قانونگذار و جشنواره پدید میآید، در تقویم فیاپف حضور ندارند – برای نمونه، در رده غیررقابتی، نام جشنوارههایی تأثیرگذار چون لندن و ونکوور در جمع رویدادها به چشم نمیخورد.
در حال حاضر، ۱۵ جشنواره در رده رقابتی فیلمهای بلند حضور دارند که به ترتیب تاریخ برگزاری ثبتشده در تقویم فیاپف در سال ۲۰۲۰ عبارتاند از: برلین (آلمان)، مسکو (روسیه)، کن (فرانسه)، شانگهای (چین)، کارلووی واری (جمهوری چک)، لوکارنو (سوییس)، مونترال (کانادا – تنها جشنواره آمریکای شمالی در این رده که دنبال عدم برگزاری برای دومین سال متوالی، پایگاه اینترنتی آن هم از دسترس خارج شده است)، ونیز (ایتالیا)، سن سباستین (اسپانیا)، ورشو (لهستان)، توکیو (ژاپن)، تالین (استونی)، قاهره (مصر)، هند – گوآ (هند) و مار دل پلاتا (آرژانتین).
روند معمول جهت ورود به رده رقابتی فیلمهای بلند (که سابق بر این الف نامیده میشد)، وجود گزارش مثبت نماینده فیاپف به مدت ۳ تا ۵ سال متوالی، تأیید درخواست جشنواره در هیأترئیسه و اخذ رأی لازم در اجلاس عمومی بوده است.
پس از ورود یک جشنواره به این رده، فیاپف حمایت همهجانبه اعضاء فدراسیون از جشنواره را متعهد میشود و جشنواره نیز تعهداتی را در قبال فیاپف میپذیرد.
بخوانید: اسامی فیلمهای حاضر در فستیوال فیلم ونیز ۲۰۲۰
تعهدات جشنوارههای رده رقابتی فیلمهای بلند
در مجموعه تعهدات جشنوارهها به فیاپف، موارد زیر قابل تأمل است:
- انتخاب فیلمهایی که در فاصله یک سال به زمان برگزاری جشنواره تکمیل شده باشند.
- ارتقاء وضعیت نمایش فیلمهای انتخابی برای بخشهای رقابتی اصلی به سطح افتتاحیه بینالمللی (عدم نمایش فیلم در هیچ نقطه جهان مگر در کشور اصلی تولیدکننده).
- عدم انتخاب فیلمهای بخش رقابتی بهنحویکه پیشازاین دریکی دیگر از جشنوارههای این رده به نمایش درآمده باشند.
- عدم انتخاب فیلمهایی که پیش از برگزاری جشنواره در شبکههای تلویزیونی، نمایش خانگی و یا اینترنتی نمایش داده شده باشند.
- کمینهسازی تعدیل فیلمهای انتخابی در بخشهای اصلی رقابتی و منوط سازی تعدیل به اخذ موافقت تهیه کننده و یا پخش کننده.
- حضور مهمانان مهم بینالمللی و همچنین نمایندگان فیلمهای حاضر در بخشهای اصلی رقابتی.
- کمک به خبرنگاران بینالمللی جهت حضور در جشنواره و تعبیه فضایی برای کل خبرنگاران در کاخ جشنواره.
اگر معدودی از جشنوارههای این رده (از جمله ونیز و مسکو) تصمیم گرفتهاند شرطی دشوارتر از نهاد قانونگذار را در مقررات بگنجانند و در عوض اولویتبخشی به افتتاحیه جهانی (عدم نمایش فیلم در هیچ نقطه جهان حتی در کشور اصلی تولیدکننده)، وضعیت نمایش فیلمهای انتخابی را به سطح جهانی تغییر دهند، در عمل، در اجرای این تعهد غیر الزامآور موفق نبودهاند و درنهایت، حفظ کیفیت جشنواره را بر ارتقاء وضعیت نمایش فیلم مرجح دانستهاند.
با توجه به این چارچوب اصلی، همانگونه که نمایش فیلمی آمریکایی در جشنواره ساندنس مانع حضور فیلم در بخشهای مسابقه جشنوارههای رده رقابتی فیلمهای بلند – حتی ۳ جشنواره الف بزرگ شامل کن، برلین و ونیز – نبوده، نمایش در فجر هم منعی قانونی برای شرکت در بخشهای رقابتی بهحساب نیامده و تنها از درجه اولویت انتخاب کاسته است.
شایانذکر است اگر جشنواره تالین در سال گذشته، وضعیت نمایش فیلمهای منتخب در دو بخش اصلی رقابتی را از سطح افتتاحیه اروپایی (عدم نمایش در هیچ کشور اروپایی) به افتتاحیه بینالمللی تغییر داده، در نقطه مقابل، جشنواره هند – گوآ، به دلیل مشکلات موجود در سالهای اخیر، باز به شکل رسمی به سطح افتتاحیه ملی (عدم نمایش در کشور محل برگزاری جشنواره) بازگشته است.
بخوانید: با هیأت داوران فستیوال فیلم ونیز ۲۰۲۰ آشنا شوید
اختیارات دبیر
با توجه به بندی در مقررات جشنوارههای اصلی که تصمیمگیری درباره مسائل پیشبینینشده را به دبیر و یا جشنواره محول میکند، دبیر اختیاراتی بهدست میآورد که میتواند هرساله از استثناهایی جهت ارتقاء سطح کیفی جشنواره استفاده کند.
نمونههای استفاده از اختیار دبیر برای پذیرش فیلمهای ایرانی در بخشهای رقابتی برخی جشنوارههای رده رقابتی فیلمهای بلند پس از رونمایی در سایر جشنوارههای این رده را میتوان در موارد ذیل بررسی کرد:
- حضور «زیر نور ماه» در بخش رقابتی توکیو بعد از نمایش در کن.
- حضور «مالاریا» در بخش رقابتی ورشو بعد از نمایش در ونیز.
جالب است که جشنواره کن نیز در دهههای اخیر در زمان انتخاب فیلمهایی از شان پن و نانی مورتی شرط عدم نمایش پیش از برگزاری جشنواره در شبکههای تلویزیونی، نمایش خانگی و یا اینترنتی را با استفاده از اختیار دبیر نادیده گرفته است.
با عنایت به این شرایط، چنانچه تعهدات جشنوارهها در قبال فیاپف ملاک باشد، انتخاب فیلم «خورشید» که در وضعیت افتتاحیه بین المللی قرار دارد و در ماه فوریه سال ۲۰۲۰ تکمیل شده است، به لحاظ قانونی کاملاً بیاشکال است و چنانچه مقررات ونیز مدنظر قرار گیرد، به لحاظ استفاده از اختیار دبیر، محملی قانونی دارد.
گفتنی است در سال گذشته جشنواره ونیز در زمان انتخاب فیلم «متری شیش و نیم» که گذشته از نمایش جشنوارهای، اکران سینمایی را هم پشت سر گذاشته بود، باز در چارچوب قوانین و با استفاده از اختیارات دبیر، امکان این انتخاب را داشت و جشنواره توکیو نیز همین فیلم را با استفاده از اختیار دبیر، پس از نمایش در ونیز، برای بخش رقابتی انتخاب کرد.
از مجموعه تحلیلگران عصر ارتباطات بیشتر ببینید:
آرتتاکس را در توئیتر، تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید
کیدتاکس Kidtalks.ir | کیدتاکس رسانه تصویری کودکان و نوجوانان
تکتاکس Techtalks.ir | اولین رسانه تصویری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران