فستیوال ونیز ۲۰۱۹: نقد فیلم Joker / ژوکر، ساخته‌ی تاد فیلیپس و با بازی واکین فینیکس، از نگاه دیوید ارلیخ، منتقد ایندی‌وایر

ژوکر تاد فیلیپس: جاه‌طلبانه‌ترین اقتباس ابرقهرمانی پس از شوالیه تاریکی

بی‌شک ژوکر جاه‌طلبانه‌ترین تلاش برای بازتعریف سینمای ابرقهرمانی از زمان اکران «شوالیه‌ی تاریکی» است. فیلمی اورژینال که می‌خواهد یکی از مهم‌ترین آثار بلاک‌باستری قرن بیست و یکم باشد در حالی که داستانی بسیار آشنایی روایت می‌کند که پیش‌تر در راننده‌ی تاکسی و پادشاه کمدی دیده‌ایم.

ژوکر فیلمی بزرگ‌سالانه و در ابعاد انسانی‌ است که منتقدان مارول انتظارش را می‌کشیدند: اثری فاقد صحنه‌های اکشن، لباس‌های ابرقهرمانی و جلوه‌های ویژه و به قدری تاریک و جدی که طرفداران دنیای دی‌سی را سیراب خواهد کرد. کارگردان فیلم، تاد فیلیپس توانسته فیلمی تولید کند که همه‌چیز دارد.

در کنار نقد فیلم Joker ببینید:

تریلر فیلم Joker، ساخته‌ی تاد فیلیپس با بازی واکین فیلیپس

ژوکر فیلیپس بسیار انسانی است

بهتر است برویم سراغ واکین فینیکس و اجرای منحصر به فرد و مات و مبهوت کننده‌اش که می‌توانست بوی تازگی دهد اگر این‌قدر به اجراهای پیشینش شباهت نداشت. گویی آرتور فلک ترکیبی واضح از فردی کوئل (از فیلم استاد) و تئودور توامبلی (از فیلم او) است.

آرتور را اولین بار در حالی می‌بینیم که به آینه‌ای زل زده و مجبور است برای شغل روزانه‌ی مزخرفش، خود را گریم کند. او یکی از مخلوقات‌ بدبخت خداست و بدتر از همه‌ی این‌ها، بیماری‌های روانی ذهن او را فرا گرفته‌اند. اگر ژوکر کریستوفر نولان مانند نیرویی غیرقابل توقف بود، ژوکر فیلیپس بسیار انسانی است.

کم‌رنگ کردن مرز میان واقعیت و خیال

فیلیپس تلاش کرده مانند اسکورسیزی در پادشاه کمدی، مرز میان واقعیت و خیال را کم‌رنگ کند اما بلافاصله عقب می‌کشد و مرز میان این دو را به وضوح نشان می‌دهد. از بسیاری جوانب، ژوکر اثری است که می‌خواهد مخاطبش را به فکر وادارد اما شجاعت کافی ندارد.

با این وجود، فینیکس به دل خود اقتدا می‌کند و هر کاری که خواسته، انجام می‌دهد. با پررنگ شدن وجهه‌ی ژوکر در او، آرتور به شکل فجیعی غیرقابل‌پیش‌بینی می‌شود. عصاره‌ی اجرای فینیکس و حتا مثالی برای قیاسش با برداشت افسانه‌ای هیث لجر، این است که نمی‌توان در لحظه گفت آیا آرتور می‌خندد یا گریه می‌کند یا اصلن کدام واکنش منطقی‌تر است؟

در کنار نقد فیلم Joker بخوانید:

نقد فیلم داستان ازدواج از آثار حاضر در فستیوال تورنتو ۲۰۱۹

دنیا به یک نجات‌دهنده نیاز دارد

در مقیاسی شخصی و سیاسی، ژوکر نشان می‌دهد دنیا باید وضعیت بسیار بدی داشته باشد تا مردم برای تغییرش اقدام کنند. آرتور نیز تا زمانی که توسط سه ولگرد مست در ایستگاه مترو به باد کتک گرفته می‌شود، ژوکر نیست. اما با کشتن‌شان در قالب دفاع از خود باعث می‌شود روزنامه‌ها پر از گزارشاتی مبنی بر کشته شدن کارمندان شرکت وین شود و تنش در شهر افزایش یابد. دنیا نیاز به یک نجات‌دهنده دارد اما بروس وین هنوز تنها یک کودک است. فردی دیگر باید به کمک آید.

اما آرتور علاقه‌ای به رهبری یک جنبش ندارد. او می‌خواهد دنیا به مانند خودش هر روز به آینه نگاه کند. او می‌خواهد کسی او را در آغوشش بگیرد و بگوید او اهمیت دارد. ژوکر به نظر بازسازی نقطه به نقطه از پادشاه کمدی است؛ اثری که در آن مردی بی‌استعداد می‌خواهد به دنیا اثبات کند فرد خاصی است.

اما در ژوکر در تضاد با این روایت، داستان در مورد مردی بااستعداد است که کم کم متقاعد می‌شود هیچ کسی استعداد ندارد. رویکرد گیج‌کننده‌ی فیلم و پیامش مبنی بر این که جرقه زدن انقلابی سیاسی تنها به خاطر انتقام شخصی، برای فیلمی که می‌خواهد به هر شکلی آرتور را قهرمان داستانش بداند بیش از حد خطرناک است.

در کنار نقد فیلم Joker از صفحه‌ی اختصاصی جشنواره تورنتو ۲۰۱۹ در آرت‌تاکس دیدن کنید

این دقیقن همان فیلمی است که ژوکر خود می‌خواهد

فیلم‌برداری زیبا و تیره و تاریک لاورنس شِر ژوکر را فرا می‌گیرد و کلورآپ‌های او از فینیکس به هنگام رقصیدنش، نرم و بی‌وزن است. اما کارگردانی فیلیپس نمی‌تواند ما را در ذهن آرتور قرار دهد و نتوانسته حس هم‌ذات‌پنداری را با این دوربین شخصی‌تر ایجاد کند.

ژوکر در مورد دنیای فلک‌زده پر از مردم فلک‌زده است که می‌خواهد پافشاری کند یکی عامل خلق دیگری نیست. آرتور به خاطر گاتهام به جنون نرسیده و نزول گاتهام به واسطه‌ی افرادی چون آرتور نیست. برای دهه‌های متمادی بتمن و ژوکر روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند و این چرخه‌ی بی‌پایان قهرمانان و دشمنان‌شان را می‌چرخانند تا تعادل و هرج و مرج به ثبات برسند.

اما فیلیپس که میان ساختن یک فیلم ابرقهرمانی با نگاه جدید و بازگویی داستانی که هزاران بار شنیده‌ایم گیر کرده، ژوکری می‌خواهد که هم روشن و هم تاریک باشد؛ تنها انسانی که در این دنیای دیوانه هنوز مجنون نگشته. نتیجه اثری با دقت ساخت بالاست که می‌خواهد برای همه، همه‌چیز باشد. ژوکر به اندازه‌ی کافی خوب است که بی‌پروا باشد و به اندازه‌ی کافی بد که بخواهد بهبود بیابد. خوب یا بد، این دقیقن همان فیلمی است که ژوکر خود می‌خواهد.

دیوید ارلیخ، منتقد ایندی‌وایر

مترجم: محمد تقوی